Vướng mắc khi thay đổi Kiểm sát viên tiến hành tố tụng

Chế định thay đổi KSV được quy định tại Điều 45 BLTTHS năm 2003. Theo đó, KSV phải từ chối tiến hành tố tụng hoặc bị thay đổi nếu thuộc một trong những trường hợp quy định tại Điều 42 của Bộ luật này; đã tiến hành tố trong vụ án đó với tư cách là Điều tra viên, Thẩm phán, Hội thẩm hoặc Thư ký Tòa án.

Việc thay đổi KSV trước khi mở phiên tòa do Viện trưởng Viện kiểm sát cùng cấp quyết định. Nếu KSV bị thay đổi là Viện trưởng Viện kiểm sát thì do Viện trưởng Viện kiểm sát cấp trên trực tiếp quyết định. Trong trường hợp phải thay đổi KSV tại phiên tòa thì Hội đồng xét xử ra quyết định hoãn phiên tòa. Việc cử KSV khác do Viện trưởng Viện kiểm sát cùng cấp hoặc Viện trưởng Viện kiểm sát cấp trên trực tiếp quyết định.

Theo quy định tại điểm a khoản 1 Điều 45 BLTTHS năm 2015 và dẫn chiếu Điều 42 BLTTHS năm 2003 có quy định những trường hợp phải từ chối hoặc thay đổi người tiến hành tố tụng nếu họ đồng thời là người bị hại, nguyên đơn dân sự, bị đơn dân sự, người có quyền lợi, và nghĩa vụ liên quan đến vụ án, là người đại diện hợp pháp, người thân thích của những người đó hoặc của bị can, bị cáo; họ đã tham gia với tư cách là người bào chữa, người làm chứng, người giám định, người phiên dịch trong vụ án đó; có căn cứ rõ ràng khác để cho rằng họ có thể không vô tư trong khi làm nhiệm vụ.

Vấn đề này được hướng dẫn khá đầy đủ tại khoản 4, khoản 5 Nghị quyết số 03/2004/NQ-HĐTP ngày 02/10/2004 của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao hướng dẫn thi hành một số quy định trong phần thứ nhất “những quy định chung” của BLTTHS năm 2003.

BLTTHS năm 2015 quy định chi tiết, cụ thể hơn tại Điều 49 và Điều 52:

Theo đó, các trường hợp phải từ chối hoặc thay đổi người có thẩm quyền tiến hành tố tụng: Người có thẩm quyền tiến hành tố tụng phải từ chối tiến hành tố tụng hoặc bị thay đổi khi thuộc một trong các trường hợp: Đồng thời là bị hại, đương sự; là người đại diện, người thân thích của bị hại, đương sự hoặc của bị can, bị cáo; đã tham gia với tư cách là người bào chữa, người làm chứng, người giám định, người định giá tài sản, người phiên dịch, người dịch thuật trong vụ án đó; có căn cứ rõ ràng khác để cho rằng họ có thể không vô tư trong khi làm nhiệm vụ.

Thay đổi KSV, Kiểm tra viên: KSV, Kiểm tra viên phải từ chối tiến hành tố tụng hoặc bị thay đổi khi thuộc một trong các trường hợp: Trường hợp quy định tại Điều 49 của Bộ luật này; đã tiến hành tố tụng trong vụ án đó với tư cách là Điều tra viên, Cán bộ điều tra, Thẩm phán, Hội thẩm, Thẩm tra viên hoặc Thư ký Tòa án.

Việc thay đổi KSV trước khi mở phiên tòa do Viện trưởng hoặc Phó Viện trưởng Viện kiểm sát cùng cấp được phân công giải quyết vụ án quyết định. KSV bị thay đổi là Viện trưởng Viện kiểm sát thì do Viện trưởng Viện kiểm sát cấp trên trực tiếp quyết định. Trường hợp phải thay đổi KSV tại phiên tòa thì Hội đồng xét xử ra quyết định hoãn phiên tòa”.

Nhưng khi vận dụng Điều 49 và Điều 52 BLTTHS năm 2015 vào trường hợp cụ thể dưới đây còn có vướng mắc như sau:

Nội dung vụ việc: Ngày 27/7/2016, Viện trưởng VKSND huyện ĐS tỉnh ĐN ra quyết định phân công KSV Nguyễn Văn H, KSV thực hành quyền công tố, kiểm sát điều tra và kiểm sát xét xử sơ thẩm vụ án hình sự. Ngày 26/5/2017, Tòa án nhân dân huyện ĐS đưa vụ án ra xét xử. Nhưng ngày vụ án đưa ra xét xử thì KSV Nguyễn Văn H đi tập huấn công tác. Viện trưởng VKSND huyện ĐS đã ban hành quyết định thay đổi KSV Nguyễn Văn H bằng KSV Lê Thanh H (Viện trưởng).

Phiên tòa ngày 26/5/2017 bị hoãn do cần làm rõ thêm một số tình tiết chứng cứ liên quan đến vụ án, Tòa án ra quyết định trả hồ sơ điều tra bổ sung. Đến ngày 10/10/2017, phiên tòa được Tòa án đưa ra xét xử, lúc này KSV Nguyễn Văn H đã tập huấn xong. Viện trưởng VKSND huyện ĐS đã ra quyết định thay đổi KSV từ Lê Thanh H (Viện trưởng) sang KSV Nguyễn Văn H để KSV Nguyễn Văn H thực hành quyền công tố.

Tại phiên tòa, Hội đồng xét xử tiếp tục hoãn phiên tòa, trả hồ sơ với lý do thay đổi KSV mà là Viện trưởng thì phải do Viện trưởng cấp tỉnh ĐN quyết định, áp dụng Điều 45 BLTTHS năm 2003 (Điều 52 BLTTHS năm 2015) cho rằng VKSND huyện ĐS đã ra quyết định thay đổi KSV trái pháp luật. Sau khi Tòa án trả hồ sơ VKSND huyện ĐS đã có văn bản báo cáo về VKSND tỉnh. Ngày 27/10/2017, VKSND tỉnh đã ĐN đã ban hành quyết định hủy quyết định thay đổi KSV của VKSND huyện ĐS ra quyết định thay đổi KSV từ Lê Thanh H sang Nguyễn Văn H.

Vấn đề đặt ra ở đây: Điều luật trong BLTTHS năm 2003 và năm 2015 và Nghị quyết số 03/2014/NQ-HĐTP ngày 02/11/2004 không dự liệu hết các tình huống xảy ra, điều kiện cần và đủ khi thay đổi KSV mà là Viện trưởng trong trường hợp phải từ chối hoặc bị thay đổi, tức là khi ở hai trường hợp này bắt buộc phải thay đổi với các điều kiện ở khoản 1, 2, 3 Điều 49 BLTTHS năm 2015 thì mới do Viện trưởng VKSND tỉnh quyết định.

Như vậy, trường hợp cụ thể trên không thuộc vào “phải” và “bị” thì ai là người có quyền quyết định thay KSV. Theo tôi thì Viện trưởng VKSND huyện ĐS vẫn thực hiện theo điểm c khoản 1 Điều 41 BLTTHS năm 2015, vì theo quy định luật không cấm thì vẫn được thực hiện. Đây là một điểm mới phát sinh trong thực tiễn cần có hướng dẫn rõ hơn, cụ thể hơn để vấn đề này được áp dụng thống nhất.

Lê Thanh Hưng

VKSND tỉnh Đắk Nông