Giải pháp nâng cao hiệu quả công tác kiểm sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp thuộc thẩm quyền của Tòa án

Qua thực tiễn theo dõi, hướng dẫn, chỉ đạo thực hiện công tác này, Viện kiểm sát nhân dân (VKSND) tối cao (Vụ 12) nhận thấy: Một số VKSND các cấp còn lúng túng trong triển khai, thực hiện công tác kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong giải quyết khiếu nại, tố cáo (KNTC) thuộc lĩnh vực tố tụng dân sự, tố tụng hành chính của Tòa án. Một số Viện kiểm sát sau khi nhận được đơn của đương sự chỉ chuyển đơn cho Tòa án có thẩm quyền giải quyết, không theo dõi kết quả giải quyết đối với đơn từ các nguồn khác gửi tới Tòa án, không áp dụng các biện pháp kiểm sát theo quy định của pháp luật và quy chế nghiệp vụ của ngành; hoặc có Viện kiểm sát tuy đã áp dụng biện pháp kiểm sát nhưng khi không được Tòa án thực hiện thì cũng không kiến nghị với Tòa án cấp trên theo quy định của pháp luật; số vụ việc Viện kiểm sát các cấp phát hiện vi phạm để ban hành kiến nghị còn thấp, phần lớn mới dừng lại ở việc phát hiện những vi phạm về hình thức giải quyết KNTC (hình thức văn bản, thủ tục, thời hạn giải quyết); trong khi đó, số bản án, quyết định của Tòa án bị sửa, hủy ở cấp phúc thẩm và cấp giám đốc thẩm do vi phạm pháp luật vẫn còn. Điều này cho thấy, mặc dù trong quá trình giải quyết vụ án, giải quyết KNTC của Tòa án đều có sự tham gia kiểm sát của Viện kiểm sát, song vai trò của VKSND trong kiểm sát việc giải quyết KNTC chưa được đề cao.

Để nâng cao hiệu quả công tác kiểm sát việc giải quyết KNTC trong hoạt động tư pháp thuộc thẩm quyền của Tòa án (nhất là trong lĩnh vực tố tụng dân sự, tố tụng hành chính); góp phần nâng cao vị thế, vai trò của ngành và bảo đảm quyền, lợi ích hợp pháp của cá nhân, cơ quan, tổ chức, tác giả đề xuất một số biện pháp áp dụng tại Viện kiểm sát các cấp, cụ thể như sau:

Một là, tăng cường hiệu quả công tác quản lý số liệu thụ lý, giải quyết KNTC trong hoạt động tư pháp thuộc thẩm quyền của Tòa án:

Qua trực tiếp kiểm sát tại Tòa án nhân dân cấp tỉnh, tác giả nhận thấy, nguyên nhân chủ yếu hạn chế sự phối hợp giữa hai ngành trong công tác này là do chưa thống nhất nhận thức trong phân loại các loại đơn khiếu nại - tố cáo - kiến nghị, phản ánh; giữa đơn KNTC trong hoạt động tư pháp với đơn KNTC trong hoạt động hành chính nhà nước... Do đó, Viện kiểm sát các cấp cần chủ động phối hợp, trao đổi với Tòa án nhân dân cùng cấp về các nội dung trong Hướng dẫn số 13/HD-VKSTC ngày 11/6/2024 của VKSND tối cao về phân loại, xử lý đơn KNTC, kiến nghị phản ánh trong ngành Kiểm sát nhân dân để cùng thống nhất nhận thức và thực hiện.

Chủ động, tăng cường đôn đốc Tòa án thực hiện đầy đủ việc gửi báo cáo định kỳ theo quy định tại Thông tư liên tịch số 01/2018/TTLT-VKSTC-TATC-BCA-BQP-BTP-BTC-BNN&PTNT ngày 05/4/2018 của Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Tòa án nhân dân tối cao, Bộ Công an, Bộ Quốc Phòng, Bộ Tư pháp, Bộ Tài chính, Bộ Nông nghiệp và phát triển nông quy định phối hợp trong việc báo cáo, thông báo về công tác giải quyết KNTC trong hoạt động tư pháp (sau đây gọi là Thông tư liên tịch số 01/2018).

Qua nghiên cứu báo cáo, Viện kiểm sát sẽ có cơ sở rà soát, đối chiếu số liệu các quyết định giải quyết KNTC mà Tòa án cùng cấp đã gửi tới Viện kiểm sát; từ đó, ban hành văn bản yêu cầu Tòa án gửi bổ sung các quyết định giải quyết để tiến hành kiểm sát; tăng cường tập hợp vi phạm của Tòa án trong việc chấp hành quy định của Thông tư liên tịch số 01/2018 và trong việc gửi quyết định giải quyết KNTC của các vụ việc cụ thể (trong lĩnh vực tố tụng hình sự) để có căn cứ tiến hành trực tiếp kiểm sát việc giải quyết KNTC trong tố tụng hình sự đối với Tòa án cùng cấp và cấp dưới (đối với VKSND cấp tỉnh). Trong quá trình trực tiếp kiểm sát, Viện kiểm sát sẽ nắm được chính xác số liệu tiếp nhận, thụ lý, phân loại của Tòa án (trong các lĩnh vực tố tụng) để yêu cầu Tòa án chấp hành việc gửi đầy đủ các quyết định giải quyết KNTC thuộc thẩm quyền để tiến hành kiểm sát.

Hai là, linh hoạt áp dụng các biện pháp kiểm sát:

Viện kiểm sát các cấp cần nghiên cứu, áp dụng đầy đủ các biện pháp kiểm sát theo quy định của pháp luật và quy định của ngành. Tuy nhiên, quá trình vận dụng cần lưu ý những nội dung sau: Có thể áp dụng cả 03 biện pháp đối với một vụ việc KNTC, hoặc đối với nhiều việc KNTC trong một thời điểm nhất định; quá trình kiểm sát cần chú trọng biện pháp yêu cầu Tòa án cung cấp hồ sơ, tài liệu về việc giải quyết KNTC, bởi đây là biện pháp mang lại hiệu quả cao, có tài liệu, hồ sơ để xem xét, đánh giá cả về trình tự, thủ tục, thẩm quyền và nội dung giải quyết của Tòa án. Sau khi áp dụng mỗi biện pháp kiểm sát, Viện kiểm sát phải ban hành kết luận; trong trường hợp phát hiện vi phạm thì cần ban hành kiến nghị khắc phục ngay theo Quy định về quy trình giải quyết KNTC; kiểm tra quyết định giải quyết khiếu nại đã có hiệu lực pháp luật và kiểm sát việc giải quyết đơn KNTC trong hoạt động tư pháp ban hành kèm theo Quyết định số 546/QĐ-VKSTC ngày 03/12/2018 của Viện trưởng VKSND tối cao. Trường hợp Viện kiểm sát đã áp dụng cả 03 biện pháp kiểm sát đối với một vụ việc thì chỉ ban hành kiến nghị sau khi đã áp dụng biện pháp kiểm sát cuối cùng.

Ba là, tăng cường phát hiện vi phạm, kiên quyết ban hành kiến nghị:

Các trường hợp ban hành kiến nghị gồm: Kiến nghị khắc phục vi phạm trong việc gửi báo cáo theo quy định của Thông tư liên tịch số 01/2018; kiến nghị khắc phục vi phạm trong việc gửi quyết định giải quyết KNTC; kiến nghị khắc phục vi phạm sau khi kết thúc kiểm sát vụ, việc (nếu có); kiến nghị tổng hợp (đối với vi phạm có tính phổ biến hoặc tổng hợp các vi phạm hàng năm).

Trong hoạt động ban hành kiến nghị cần lưu ý:

Kiến nghị đối với Tòa án cùng cấp: Trường hợp có căn cứ để xác định việc giải quyết KNTC của Tòa án, người có thẩm quyền không đúng pháp luật, thì Viện kiểm sát kiến nghị Tòa án cùng cấp, Tòa án cấp dưới (khi kiểm sát việc giải quyết KNTC của Tòa án cấp dưới) khắc phục vi phạm pháp luật.

Kiến nghị với Tòa án cấp trên trong 02 trường hợp cụ thể sau: (i) Viện kiểm sát đã áp dụng một trong ba biện pháp yêu cầu Tòa án có thẩm quyền (Tòa án cùng cấp hoặc Tòa án cấp dưới): Ra văn bản giải quyết KNTC; kiểm tra việc giải quyết KNTC và thông báo kết quả cho Viện kiểm sát; cung cấp hồ sơ, tài liệu về việc giải quyết KNTC nhưng Tòa án không thực hiện hoặc thực hiện không đầy đủ; (ii) Viện kiểm sát đã kiến nghị Tòa án có thẩm quyền (Tòa án cùng cấp hoặc Tòa án cấp dưới) khắc phục vi phạm pháp luật trong giải quyết KNTC nhưng Tòa án không thực hiện hoặc thực hiện không đầy đủ.

Lưu ý, ngoài việc gửi kiến nghị này tới Tòa án cấp trên thì cần gửi báo cáo để cấp ủy địa phương biết, chỉ đạo; gửi báo cáo Viện kiểm sát cấp trên để tích lũy, xây dựng kiến nghị tổng hợp chung đối với Tòa án cùng cấp; đồng thời, gửi tới VKSND tối cao (qua Vụ 12) để theo dõi, tổng hợp, kiến nghị Tòa án nhân dân tối cao (trong trường hợp cần thiết).

Chủ động theo dõi kết quả thực hiện của Tòa án đối với kiến nghị yêu cầu khắc phục vi phạm: Sau khi kết thúc kiểm sát, nếu phát hiện có vi phạm pháp luật thì Viện kiểm sát có thẩm quyền phải ban hành kiến nghị yêu cầu Tòa án có thẩm quyền khắc phục, sửa chữa kịp thời để bảo đảm quyền KNTC của công dân và ấn định trong thời hạn 15 ngày theo quy định của Thông tư liên tịch số 02/2016/TTLT-VKSNDTC-TANDTC ngày 31/8/2016 quy định việc phối hợp giữa VKSND và Tòa án nhân dân trong việc thi hành một số quy định của Bộ luật Tố tụng dân sự và Thông tư liên tịch số 03/2016/TTLT-VKSNDTC-TANDTC ngày 31/8/2016 quy định việc phối hợp giữa VKSND và Tòa án nhân dân trong việc thi hành một số quy định của Luật tố tụng hành chính, Tòa án phải có văn bản trả lời cho Viện kiểm sát. Trường hợp Tòa án không thực hiện hoặc thực hiện không đầy đủ kiến nghị, thì Viện kiểm sát kiến nghị đến Tòa án cấp trên.

Trường hợp Tòa án đã có văn bản tiếp thu kiến nghị thì Viện kiểm sát phải bám sát theo dõi việc thực hiện; nếu Tòa án không gửi văn bản thể hiện kết quả thực hiện kiến nghị. Ví dụ, Viện kiểm sát kiến nghị yêu cầu Tòa án hủy bỏ quyết định giải quyết khiếu nại không đúng pháp luật để giải quyết lại khiếu nại thì ngoài việc gửi văn bản tiếp thu kiến nghị, Tòa án còn phải gửi cho Viện kiểm sát quyết định hủy bỏ quyết định giải quyết khiếu nại… Nếu không có cơ sở để xác định Tòa án đã thực hiện kiến nghị hay chưa thì Viện kiểm sát tiến hành kiểm tra việc thực hiện kiến nghị (theo khoản 5 Điều 17 Quy chế về tiếp công dân, giải quyết KNTC và kiểm sát việc giải quyết KNTC trong hoạt động tư pháp ban hành kèm theo Quyết định số 222/QĐ-VKSTC-V12 ngày 22/6/2023 của Viện trưởng VKSND tối cao).

Bốn là, nâng cao trách nhiệm phối hợp giữa các đơn vị trong Viện kiểm sát:

Khi thụ lý kiểm sát, đơn vị kiểm sát và giải quyết KNTC phối hợp với đơn vị nghiệp vụ có liên quan để đề nghị cung cấp thông tin thụ lý kiểm sát việc giải quyết vụ, việc của Tòa án cùng cấp. Trường hợp qua nghiên cứu đơn và thông tin, tài liệu có liên quan, phát hiện Tòa án có vi phạm về thẩm quyền, trình tự, thủ tục, thời hạn về giải quyết KNTC thì đơn vị kiểm sát và giải quyết KNTC chủ động báo cáo lãnh đạo Viện kiểm sát kiến nghị Tòa án khắc phục vi phạm và thông báo kết quả cho đơn vị nghiệp vụ có liên quan của Viện kiểm sát biết.

Trường hợp Viện kiểm sát áp dụng biện pháp yêu cầu Tòa án cung cấp hồ sơ, tài liệu về việc giải quyết KNTC hoặc trường hợp cần xem xét, đánh giá về nội dung giải quyết KNTC của Tòa án, thì đơn vị kiểm sát giải quyết KNTC có văn bản trao đổi với đơn vị nghiệp vụ có liên quan về hướng kết luận kiểm sát, kiến nghị yêu cầu khắc phục tồn tại, vi phạm của Tòa án trước khi tổng hợp báo cáo lãnh đạo Viện kiểm sát xem xét, quyết định.

Năm là, chủ động phối hợp với Tòa án nhân dân xây dựng quy chế phối hợp:

Viện kiểm sát các cấp cần chủ động phối hợp với các cơ quan tư pháp cùng cấp nghiên cứu xây dựng quy chế phối hợp trong tiếp nhận, phân loại, xử lý, giải quyết đơn KNTC trong hoạt động tư pháp; đây là cơ sở quan trọng để ngành Kiểm sát nâng cao chất lượng kiểm sát của mình trong lĩnh vực này. Đối với ngành Tòa án, cần trao đổi, thống nhất việc xây dựng ban hành Quy chế phối hợp giữa Viện kiểm sát và Tòa án, cũng chính là triển khai thực hiện điểm h Mục 1 Chỉ thị số 03/2022/CT-TA ngày 06/12/2022 của Chánh án Tòa án nhân dân tối cao về tiếp tục tăng cường hiệu lực, hiệu quả công tác tiếp công dân và giải quyết KNTC trong Tòa án nhân dân.

Sáu là, tăng cường kiểm tra, hướng dẫn, thông báo rút kinh nghiệm, tập huấn:

Đây là một hoạt động không thể thiếu trong lãnh đạo, chỉ đạo, quản lý, điều hành hoạt động kiểm sát và giải quyết KNTC. Thực hiện tốt công tác kiểm tra trách nhiệm kiểm sát và giải quyết KNTC trong hoạt động tư pháp sẽ là đòn bẩy nâng cao tinh thần trách nhiệm của cán bộ kiểm sát đối với công việc được giao; kịp thời rút kinh nghiệm những tồn tại, vi phạm để tránh lặp lại tương tự.

Trần Hưng Bình