Các tội khởi tố theo đề nghị, yêu cầu trong Bộ luật Hình sự Cộng hòa liên bang Đức

1. Quy định về khởi tố theo đề nghị, yêu cầu trong Bộ luật Hình sự Cộng hòa liên bang Đức

- Xâm phạm sự bình yên nhà ở (Điều 123): Trong pháp luật Đức, quyền sở hữu về nhà ở là quyền bất khả xâm phạm và luôn được Nhà nước bảo vệ ở mức cao. Theo Điều 123 Bộ luật Hình sự (BLHS) Đức, người có hành vi xâm nhập vào nhà của người khác dưới bất kỳ hình thức nào mà không được sự đồng ý của chủ sở hữu hoặc lén lút đối với chủ sở hữu thì bị xác định là hành vi phạm tội; hành vi trên cũng áp dụng đối với những văn phòng đã được khóa là trụ sở cơ quan, tổ chức công quyền. Ngoài ra, hành vi tự ý ở lại nhà ở, văn phòng của cơ quan, tổ chức khi chủ sở hữu đã yêu cầu người đó rời khỏi thì cũng cấu thành Tội xâm phạm sự bình yên nhà ở. Tuy nhiên, hành vi này chỉ bị khởi tố khi có sự đề nghị của chủ sở hữu.

- Vi phạm các lệnh trong khi chấp hành quản chế (Điều 145a): Trong BLHS Đức, hành vi không tuân thủ các lệnh của Tòa án (Tòa án phải xác định chính xác trong lệnh những điều cấm hoặc những điều buộc phải làm cho người bị kết án trong thời hạn bị quản chế) được mô tả trong khoản 1 Điều 68b được xem là hành vi phạm tội và phải chịu hình phạt nếu hành vi đó được đề nghị bởi một cơ quan về quản chế theo quy định tại Điều 68a gồm: Cơ quan quản chế; trợ giúp thử thách; trạm điều trị ngoại trú về tư pháp.

 - Lạm dụng tình dục người chưa thành niên (Điều 182): Trường hợp một người trên 21 tuổi lạm dụng tình dục một người dưới 16 tuổi chỉ bị truy cứu theo đề nghị của phía người bị hại. Tuy nhiên, khi thấy cần can thiệp nhằm bảo vệ quyền và lợi ích của người bị hại trong những trường hợp đặc biệt, ví dụ như bị hại bị hạn chế về năng lực hành vi dân sự, bị hại mắc bệnh đến mức không thể thực hiện quyền đề nghị, yêu cầu hoặc vì thiếu hiểu biết mà bị hại hoặc đại diện của bị hại nhận lợi ích vật chất của người phạm tội để không thực hiện quyền đề nghị, yêu cầu, thì nhà chức trách vẫn thực hiện việc khởi tố đối với người phạm tội nhằm bảo vệ bị hại.

- Đề nghị xử phạt về hành vi xúc phạm (Điều 194): Bộ luật Hình sự Đức quy định hành vi xúc phạm người khác là hành vi tội phạm và chỉ bị xử lý khi có đề nghị từ phía bị hại hoặc đại diện của bị hại. Trường hợp người bị hại là nạn nhân bị đàn áp bởi các nhóm bạo lực chuyên quyền; việc xúc phạm được thực hiện trên các phương tiện truyền thông, phát thanh, ấn phẩm thì không cần đề nghị của phía bị hại, nhà chức trách cũng xem xét xử lý về hành vi xúc phạm, nếu bị hại hoặc đại diện của họ phản đối việc xử lý thì hành vi xúc phạm này sẽ không bị truy cứu. Việc phản đối của bị hại hoặc đại diện của họ là không thể rút lại; do đó, họ sẽ không được tiếp tục đưa ra đề nghị xử lý nếu đã đưa ra phản đối việc xử lý trước đó đối với hành vi xúc phạm trên.

- Đề nghị xử phạt hành vi xâm phạm sự bí mật của lời nói (Điều 205): “Xâm phạm sự bí mật của lời nói” theo khoản 1, 2 Điều 201 là không được phép mà có hành vi như: Ghi âm vào một vật lưu giữ âm thanh lời của một người khác đã được nói không công khai hoặc làm cho người thứ ba được tiếp cận; không được phép mà: Nghe trộm bằng máy lời không được nói công khai của một người khác hoặc thông báo công khai lời đã được ghi âm hoặc nghe trộm.

 “Xâm phạm phạm vi cuộc sống cá nhân riêng tư nhất qua những sự thu nhận hình ảnh” theo Điều 201a thể hiện qua hành vi không được phép mà truyền đi hình ảnh một người đang ở trong căn hộ hoặc trong phòng được bảo vệ đặc biệt chống nhìn thấy và qua đó xâm phạm cuộc sống cá nhân, hoặc làm cho người thứ ba được tiếp cận hình ảnh đó.

“Xâm phạm bí mật thư tín” theo Điều 202 được quy định là hành vi không được phép mà mở một bức thư kín hoặc một ấn phẩm được bọc kín được xác định là không thuộc phạm vi được biết của họ, hoặc lấy được nội dung của một ấn phẩm qua việc sử dụng phương tiện kỹ thuật…

“Xâm phạm những bí mật riêng tư” theo Điều 203 là hành vi không được phép mà tiết lộ một bí mật của người khác, trước hết là một bí mật thuộc phạm vi cá nhân hoặc một bí mật kinh doanh, mà họ đã được tin tưởng cho biết hoặc được biết bằng cách khác…

- Đề nghị xử phạt hành vi xâm phạm nguyên vẹn thân thể (Điều 230): Đối với hành vi cố ý hoặc vô ý xâm phạm thân thể người khác (gây thương tích) thì người thực hiện hành vi chỉ bị xử lý khi có đề nghị từ phía bị hại. Quy định này tương tự như quy định tại Điều 155 Bộ luật Tố tụng hình sự (BLTTHS) Việt Nam năm 2015 là Tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác (khoản 1 Điều 134 BLHS năm 2015), Tội vô ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác (khoản 1 Điều 138 BLHS năm 2015) chỉ khởi tố khi có yêu cầu của bị hại. Điểm khác biệt là khi cơ quan có thẩm quyền thấy cần bảo vệ lợi ích công đặc biệt thì người phạm tội vẫn bị xử lý, mà không cần có đề nghị từ phía bị hại. Đối với trường hợp bị hại là quân nhân, người có chức sắc trong nhà thờ thì người phạm tội chỉ bị xử lý khi có đề nghị từ người đứng đầu của những bị hại này.

- Bắt giữ người chưa thành niên (Điều 235): Hành vi bắt giữ hoặc giữ lại người dưới 18 tuổi và trẻ em khỏi bố mẹ, người giám hộ, người chăm sóc thì sẽ bị xử lý về Tội bắt giữ người chưa thành niên nếu có đề nghị từ phía bị hại, đại diện của bị hại, tuy nhiên trong trường hợp vì lợi ích công đặc biệt thì người phạm tội vẫn bị truy cứu trách nhiệm hình sự mà không cần có sự đề nghị từ phía bị hại, đại diện của bị hại.

- Rình rập (Điều 238): Người nào không được phép mà có hành vi rình rập dẫn đến xâm phạm quyền và lợi ích hợp pháp của người khác hoặc gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến cuộc sống của người khác thì sẽ bị xử lý hình sự nếu có sự đề nghị từ phía bị hại (ngoại trừ trường hợp vì lợi ích công đặc biệt thì người phạm tội vẫn phải bị truy cứu trách nhiệm hình sự mà không cần có sự đề nghị từ phía bị hại).

- Các tội trộm cắp tài sản:

+ Trộm cắp trong nhà và trộm cắp trong gia đình (Điều 247): Điều luật quy định hành vi trộm cắp tài sản của những người có quan hệ thân thích trong gia đình thì chỉ bị xử lý khi có đề nghị của người bị hại.

+ Trộm cắp và chiếm đoạt những đồ vật có giá trị nhỏ (Điều 248a): Trộm cắp, chiếm đoạt những vật có giá trị nhỏ là hành vi lấy đi một đồ vật từ một người khác với chủ định chiếm đoạt trái pháp luật đồ vật cho mình hoặc cho một người thứ ba thì bị xử lý về Tội trộm cắp tài sản (Điều 242) hoặc Tội lấy trái phép (Điều 246) nếu người bị hại có đề nghị. Tuy nhiên, cơ quan có thẩm quyền có thể xử lý các tội trên nếu thấy cần thiết để bảo vệ những giá trị chung vì lợi ích công đặc biệt.

- Sử dụng trái phép một phương tiện giao thông (Điều 248b): Hành vi lấy và sử dụng tài sản là xe cơ giới (những phương tiện giao thông được chuyển động bằng động cơ, là những xe cơ giới đường bộ không gắn với đường ray) hoặc một xe đạp mà không được chủ sở hữu cho phép là hành vi phạm tội và sẽ bị xử lý nếu có sự đề nghị của bị hại. Trong tội này, hành vi phạm tội chưa đạt vẫn bị xử lý.

- Lấy trộm năng lượng điện (Điều 248c): Theo đó, người nào bằng một đường dẫn để lấy trộm năng lượng điện từ một nhà máy hoặc một trạm điện và nếu họ thực hiện với chủ định chiếm đoạt trái pháp luật năng lượng điện cho mình hay cho một người thứ ba, thì bị xử phạt với hình phạt tự do đến 05 năm hoặc với hình phạt tiền. Nếu hành vi trên được thực hiện với chủ định gây ra thiệt hại cho một người khác thì hình phạt là hình phạt tự do đến 02 năm hoặc hình phạt tiền. Hành vi chỉ bị truy cứu theo đề nghị.

- Hành vi trợ giúp phạm tội: Là hành vi giúp một người khác thực hiện một hành vi trái pháp luật với chủ định bảo toàn những món lợi cho người này… Hành vi trợ giúp chỉ bị truy cứu theo đề nghị với sự ủy thác hoặc theo yêu cầu xử phạt nếu người trợ giúp là người thực hiện tội phạm hoặc người đồng phạm của hành vi trước.

- Cản trở sự thi hành án cưỡng chế: Hành vi của một người khi bị đe dọa cưỡng chế thi hành án, với chủ định cản trở chủ nợ mà chuyển nhượng hoặc giấu những phần tài sản của mình… Hành vi phạm tội chỉ bị truy cứu theo đề nghị.

- Lấy lại vật cầm cố (Điều 289): Là hành vi của một người với chủ định trái pháp luật mà lấy đi một đồ vật từ người hưởng lợi, người nhận cầm cố mà người này đang có quyền sử dụng hoặc quyền giữ tài sản đó (tức lấy lại vật cầm cố)... Hành vi chỉ bị truy cứu theo đề nghị.

- Đề nghị xử phạt hành vi săn bắt, đánh bắt cá trái phép (Điều 294): Trong những trường hợp theo khoản 1 Điều 292 (người nào qua việc vi phạm quyền săn bắt của người khác hoặc quyền thực hiện việc săn bắt mà rình bắt, bắt, bắn chết hoặc chiếm đoạt động vật hoang dã cho mình hoặc cho một người thứ ba, làm hư hỏng hoặc phá hủy một vật thuộc quyền săn bắt, thì bị xử phạt với hình phạt tự do đến 03 năm hoặc với hình phạt tiền) và Điều 293 (người nào qua việc vi phạm quyền đánh bắt cá của người khác hoặc quyền thực hiện việc đánh bắt cá mà đánh bắt cá hoặc chiếm đoạt cho mình hoặc cho một người thứ ba, làm hư hỏng hoặc phá hủy một vật thuộc quyền đánh bắt cá thì bị xử phạt với hình phạt tự do đến 02 năm hoặc với hình phạt tiền), thì chỉ bị truy cứu theo đề nghị của người bị hại nếu hành vi được thực hiện do một người thân thích hoặc tại một nơi mà người thực hiện tội phạm trong phạm vi hạn chế được phép thực hiện việc săn bắt hoặc đánh bắt cá.

- Nhận và đưa hối lộ trong giao dịch kinh doanh (Điều 299): Người nào là nhân viên hoặc người được ủy nhiệm của một doanh nghiệp, trong giao dịch kinh doanh mà đòi hỏi, để hứa hoặc nhận một mối lợi cho mình hoặc cho một người thứ ba như là một sự trả công cho việc họ tạo lợi thế cho một người khác khi mua hàng hoặc dịch vụ kinh doanh trong cạnh tranh theo cách thức không minh bạch thì bị xử phạt với hình phạt tự do đến 03 năm hoặc với hình phạt tiền. Cũng bị xử phạt như vậy, đối với trường hợp người nào trong giao dịch kinh doanh vì mục đích cạnh tranh mà đề xuất, hứa hẹn hoặc đưa cho một nhân viên hoặc người được ủy nhiệm của một doanh nghiệp một mối lợi như là một sự trả công cho việc họ tạo lợi thế cho mình hoặc cho một người khác khi mua hàng hoặc dịch vụ kinh doanh theo cách thức không minh bạch. Các khoản 1 và 2 cũng có hiệu lực đối với các hành vi trong cạnh tranh ở nước ngoài.

Hành vi nhận và đưa hối lộ trong giao dịch kinh doanh theo Điều 299 bị truy cứu theo đề nghị, trừ khi cơ quan có thẩm quyền cho rằng vì lợi ích công đặc biệt của việc truy cứu hình sự mà một sự can thiệp bởi nhà chức trách là cần thiết.

- Hành vi làm hư hỏng đồ vật, thay đổi dữ liệu, phá hoại máy tính: Các hành vi làm hư hỏng hoặc phá hủy trái pháp luật một đồ vật của người khác, thay đổi hình dạng bên ngoài của một tài sản của người khác thì bị xử phạt với hình phạt tự do đến 02 năm hoặc với hình phạt tiền.

Người nào xóa, giấu, làm mất khả năng sử dụng (khai thác) hoặc thay đổi trái pháp luật các dữ liệu tại khoản 2 Điều 202a (tức là những loại đã được lưu vào bộ nhớ điện tử, từ tính hoặc loại khác không nhận biết trực tiếp được hoặc được truyền) thì bị xử phạt với hình phạt tự do đến 02 năm hoặc với hình phạt tiền.

Người nào gây ảnh hưởng đáng kể đến việc xử lý dữ liệu có ý nghĩa quan trọng đối với một người khác qua việc họ thực hiện một hành vi theo khoản 1 Điều 303a (xoá, giấu, làm mất khả năng sử dụng, khai thác hoặc thay đổi trái pháp luật các dữ liệu), nhập hoặc chuyển dữ liệu tại khoản 2 Điều 202a (tức là những loại đã được lưu vào bộ nhớ điện tử, từ tính hoặc loại khác không nhận biết trực tiếp được hoặc được truyền) với chủ định gây bất lợi cho một người khác hoặc phá hủy, làm hư hỏng, làm mất khả năng sử dụng, khai thác, hủy hoại hoặc thay đổi một thiết bị xử lý dữ liệu hoặc một vật lưu giữ dữ liệu, thì bị xử phạt với hình phạt tự do đến 03 năm hoặc với hình phạt tiền. Nếu là việc xử lý dữ liệu mà việc này có ý nghĩa quan trọng đối với một nhà máy, một doanh nghiệp của người khác hoặc đối với một nhà đương cục thì hình phạt là hình phạt tự do đến 05 năm hoặc hình phạt tiền.

Các hành vi này chỉ bị truy cứu theo đề nghị, trừ khi cơ quan có thẩm quyền cho rằng vì lợi ích công đặc biệt của việc truy cứu hình sự mà một sự can thiệp bởi nhà chức trách là cần thiết.

- Say hoàn toàn: Người nào cố ý hoặc vô ý tự đưa mình vào một tình trạng say qua việc sử dụng đồ uống có cồn hoặc các chất gây say khác thì bị xử phạt với hình phạt tự do đến 05 năm hoặc với hình phạt tiền nếu trong tình trạng này mà họ thực hiện một hành vi trái pháp luật… Hành vi chỉ bị truy cứu theo đề nghị với sự ủy thác hoặc theo yêu cầu xử phạt.

- Vi phạm bí mật thuế (Điều 355): Người nào không được phép mà làm lộ hoặc sử dụng các thông tin cá nhân của một người khác mà họ biết được với tư cách là nhà chức trách; trong một quá trình tố tụng hành chính hoặc trong một quá trình tố tụng Tòa án về thuế; trong một quá trình tố tụng hình sự vì một tội phạm về thuế hoặc trong quá trình tố tụng phạt tiền vì vi phạm luật thuế; từ một lí do khác qua thông báo của một nhà đương cục tài chính hoặc qua hồ sơ được luật quy định về giấy báo mức thuế hoặc của một chứng nhận về những khoản xác nhận có trong việc thu thuế, một bí mật kinh doanh hoặc bí mật doanh nghiệp của người khác, bí mật mà họ biết được với tư cách là nhà chức trách của một trong các quá trình tố tụng được mô tả trên, thì bị xử phạt với hình phạt tự do đến 02 năm hoặc với hình phạt tiền… Hành vi chỉ bị truy cứu theo đề nghị của cấp trên hoặc của người bị hại.

- Các hành vi phô bày tình dục (Điều 183): Một người đàn ông mà quấy rối một người khác qua một hành vi phô bày tình dục thì bị xử phạt với hình phạt tự do đến 01 năm hoặc với hình phạt tiền. Hành vi chỉ bị truy cứu theo yêu cầu, trừ khi cơ quan có thẩm quyền cho rằng vì lợi ích công cộng đặc biệt của việc truy cứu hình sự mà một sự can thiệp là cần thiết.

2. So sánh với pháp luật hình sự Việt Nam

Khoản 1 Điều 155 BLTTHS năm 2015, sửa đổi, bổ sung năm 2021 (BLTTHS năm 2015) quy định: Chỉ được khởi tố vụ án hình sự về 10 tội danh quy định tại khoản 1 của các Điều 134 (Tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác), Điều 135 (Tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác trong trạng thái tinh thần bị kích động mạnh), Điều 136 (Tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng hoặc do vượt quá mức cần thiết khi bắt giữ người phạm tội), Điều 138 (Tội vô ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác), Điều 139 (Tội vô ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác do vi phạm quy tắc nghề nghiệp hoặc quy tắc hành chính), Điều 141 (Tội hiếp dâm), Điều 143 (Tội cưỡng dâm), Điều 155 (Tội làm nhục người khác), Điều 156 (Tội vu khống) và Điều 226 (Tội xâm phạm quyền sở hữu công nghiệp) của BLHS năm 2015 khi có yêu cầu của bị hại hoặc người đại diện của bị hại là người dưới 18 tuổi, người có nhược điểm về tâm thần hoặc thể chất hoặc đã chết khi có yêu cầu của người bị hại; nếu không có yêu cầu của người bị hại thì cho dù vụ án có đầy đủ dấu hiệu của tội phạm theo Điều 143 BLTTHS năm 2015 thì các cơ quan tiến hành tố tụng có thẩm quyền cũng không được quyền khởi tố vụ án. Như vậy, BLTTHS năm 2015 không quy định cụ thể từng nội dung khởi tố theo yêu cầu của bị hại trong từng tội danh như trong BLHS Đức và chỉ giới hạn yêu cầu khởi tố các tội phạm cụ thể tại khoản 1, nếu người thực hiện hành vi phạm tội từ khoản 2 trở lên của các tội danh được liệt kê tại Điều 155 BLTTHS năm 2015 thì không phụ thuộc vào việc bị hại có yêu cầu khởi tố hay không; trong khi BLHS Đức không giới hạn khoản nào trong một điều luật về các tội danh được khởi tố theo đề nghị, yêu cầu của bị hại.

Pháp luật hình sự Đức và Việt Nam đều xác định các tội xâm phạm tình dục: Lạm dụng tình dục người chưa thành niên (Điều 182 BLHS Đức); nhóm tội xâm phạm sức khỏe: Cố ý xâm phạm thân thể (Điều 223 BLHS Đức), vô ý xâm phạm thân thể (Điều 229 BLHS Đức) là những tội chỉ khởi tố theo yêu cầu, đề nghị của bị hại hoặc đại diện của họ là hoàn toàn khoa học và phù hợp.

Bên cạnh đó, pháp luật hình sự Đức và Việt Nam cũng có những quy định khác biệt về các tội xử lý, khởi tố theo yêu cầu, đề nghị của bị hại.

Những nhóm tội mà BLHS Đức quy định khởi tố khi có yêu cầu, đề nghị của bị hại, cơ quan, tổ chức nhưng pháp luật Việt Nam không quy định gồm:

Thứ nhất, nhóm các tội về xâm phạm sở hữu: Trộm cắp tài sản (Điều 242), lấy trái phép (Điều 246), lấy trộm năng lượng điện (Điều 248c), làm hư hỏng đồ vật (Điều 303), thay đổi dữ liệu (Điều 303a), phá hoại máy tính (Điều 303b).

Trong BLHS Đức, nếu người thực hiện hành vi trộm cắp tài sản là những người thân thích trong gia đình thì chỉ bị xem xét khởi tố khi có yêu cầu của bị hại; vấn đề này pháp luật Việt Nam không quy định nên một số trường hợp con cái trộm cắp tài sản của bố mẹ hoặc những người thân thích khác trong gia đình thì sẽ bị khởi tố về Tội trộm cắp tài sản nếu đủ yếu tố cấu thành tội phạm, mặc dù họ không muốn con cái mình bị xử lý. Đây là quy định rất bất cập, hạn chế quyền của bị hại vì đối tượng tác động của tội phạm trong trường hợp này là tài sản của bố mẹ hoặc những người thân thích trong gia đình, việc cần thiết khởi tố hay không là do nhu cầu của họ. Bên cạnh đó, BLHS Đức cũng quy định Tội trộm cắp tài sản (Điều 242) và Tội lấy trái phép những đồ vật có giá trị nhỏ (Điều 246) chỉ bị truy cứu theo đề nghị của bị hại, trừ khi cơ quan có thẩm quyền cho rằng vì lợi ích công cộng đặc biệt mà việc truy cứu hình sự là một sự can thiệp cần thiết. Như vậy, người trộm cắp, lấy trái phép tài sản có giá trị nhỏ thì chỉ bị xử lý khi có yêu cầu của phía bị hại do tính nguy hiểm cho xã hội không đáng kể (BLHS Đức không quy định tài sản có giá trị cụ thể là bao nhiêu sẽ bị xử lý hình sự). Hành vi lấy trộm năng lượng điện (Điều 248c); làm hư hỏng đồ vật (Điều 303); thay đổi dữ liệu (Điều 303a); phá hoại máy tính (Điều 303b) trong BLHS Đức cũng chỉ bị xử lý khi có sự đề nghị từ bị hại (cá nhân hoặc pháp nhân).

Thứ hai, tội xâm phạm sự bình yên nhà ở (Điều 123), vi phạm các lệnh trong khi chấp hành quản chế (Điều 145a), xúc phạm (Điều 185); hành vi xâm phạm sự bí mật của lời nói (Điều 205), bắt giữ người chưa thành niên (Điều 235), rình rập (Điều 238), hành vi trợ giúp phạm tội (Điều 257), cản trở sự thi hành án cưỡng chế (Điều 288), lấy lại vật cầm cố (Điều 289), hành vi săn bắt trái phép (Điều 292), đánh bắt cá trái phép (Điều 293), nhận và đưa hối lộ trong giao dịch kinh doanh (Điều 299), say hoàn toàn (Điều 323a), vi phạm bí mật thuế (Điều 355), các hành vi phô bày tình dục (Điều 183) là những tội danh chỉ bị xử lý khi có đề nghị của người bị hại hoặc đại diện của họ, so với quy định của pháp luật Việt Nam có sự khác biệt (BLHS Việt Nam năm 2015 không quy định những hành vi trên là tội phạm).

3. Kiến nghị hoàn thiện pháp luật hình sự Việt Nam

Khoản 1 Điều 155 BLTTHS năm 2015 hiện chỉ quy định các tội khởi tố theo yêu cầu của bị hại chủ yếu thuộc nhóm tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm, danh dự của con người (các điều 134, 135, 136, 138, 139, 141, 143, 155, 156 BLHS năm 2015) và một tội thuộc nhóm tội xâm phạm trật tự quản lý kinh tế (Điều 226 BLHS năm 2015). Việc quy định như trên là chưa hợp lý và chưa bảo vệ triệt để quyền và lợi ích hợp pháp của công dân. Do đó, Điều 155 BLTTHS năm 2015 cần mở rộng thêm một số tội khác như các tội xâm phạm quyền sở hữu, các tội về giao thông vì người bị hại trong những trường hợp này có muốn xử lý người thực hiện hành vi phạm tội hay không là quyền của họ và điều này gắn với nhu cầu muốn yêu cầu khởi tố hay cần một phương thức giải quyết phi hình sự.

Ví dụ: Đối với Tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ tại Điều 260 BLHS năm 2015, trong trường hợp con cái điều khiển phương tiện giao thông chở bố, mẹ… vi phạm luật giao thông đường bộ gây tai nạn và hành vi của người con đủ yếu tố cấu thành Tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ, cơ quan tiến hành tố tụng có thẩm quyền vẫn xử lý hình sự đối với hành vi gây tai nạn của người con và tiến hành khởi tố vụ án hình sự đối với hành vi nêu trên, mặc dù bố, mẹ của người đó hoàn toàn không muốn con bị xử lý hình sự. Hay trường hợp con cái trộm cắp tài sản của bố mẹ mà đủ định lượng hoặc đủ yếu tố khác cấu thành Tội trộm cắp tài sản quy định tại Điều 173 BLHS năm 2015 thì vẫn bị khởi tố hình sự mặc dù bố, mẹ không mong muốn điều đó (BLHS Đức đã quy định hành vi trộm cắp tài sản của những người thân thích trong gia đình là tội khởi tố theo yêu cầu, đề nghị của bị hại). Như vậy, theo tác giả, cần quy định cụ thể hai tội danh trên phải được khởi tố khi có yêu cầu của bị hại hoặc đại diện của họ (không kể khoản 1 mà ở bất kì khoản nào của Điều luật) nhằm bảo đảm tính nhân văn của chính sách hình sự.

Ngoài ra, đối với nhóm tội xâm phạm tình dục như: Tội hiếp dâm, Tội cưỡng dâm cũng cần sửa đổi theo hướng không cần yêu cầu của bị hại, mà các cơ quan tiến hành tố tụng có thẩm quyền tiến hành khởi tố vụ án hình sự ngay khi có đủ căn cứ khởi tố vụ án hình sự, vì những người bị hại trong các tội này thường có tâm lý ngại tố cáo do mặc cảm, lo sợ; có trường hợp, người đại diện hợp pháp của người bị hại là người có nhược điểm về thể chất, tâm thần cũng bị tác động nên muốn thương lượng tự giải quyết. Để bảo vệ tốt hơn quyền lợi của người bị hại và tăng cường tính răn đe của pháp luật cũng như chống bỏ lọt tội phạm, cần loại bỏ Tội hiếp dâm và Tội cưỡng dâm ra khỏi các tội phải khởi tố chỉ khi có yêu cầu của bị hại.

Bên cạnh đó, cần nghiên cứu đưa vào BLHS Việt Nam năm 2015 các hành vi phô bày tình dục, xâm nhập trái phép vào nhà ở của người khác là hành vi phạm tội và thuộc nhóm tội chỉ bị khởi tố theo yêu cầu của bị hại như trong BLHS Đức, vì những hành vi trên hiện rất phổ biến ở Việt Nam, xâm phạm rất lớn đến quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, nhưng hiện tại BLHS Việt Nam năm 2015 không coi đó là hành vi phạm tội nên không bị xử lý về hình sự.

Nguyễn Văn Khánh