Tiếp tục đổi mới, nâng cao hiệu quả thực hiện chức năng, nhiệm vụ của VKSND trong giai đoạn mới

Thống nhất nhận thức đúng và đầy đủ về vị trí, vai trò, chức năng, nhiệm vụ của VKSND trong Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam

Trong xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam, việc nhận thức đúng đắn và thống nhất về vị trí, vai trò, chức năng, nhiệm vụ thực hành quyền công tố, kiểm sát các hoạt động tư pháp của VKSND có ý nghĩa sâu sắc về cả phương diện lý luận và thực tiễn. Bởi lẽ, có nhận thức đúng đắn, đầy đủ, thống nhất về vị trí, vai trò của VKSND trong tổ chức bộ máy nhà nước, hệ thống chính trị và bản chất, ý nghĩa về chức năng thực hành quyền công tố và kiểm sát hoạt động tư pháp mới có thể tham mưu, đề xuất chính xác với Đảng, Nhà nước trong việc hoàn thiện chính sách, pháp luật, đào tạo cán bộ, đầu tư các điều kiện bảo đảm để tổ chức triển khai thực hiện tốt chức năng, nhiệm vụ của Viện kiểm sát trên thực tế được hiệu quả và thực chất.

- Về vị trí, vai trò của VKSND trong bộ máy nhà nước: Các văn kiện của Đảng, quy định của Hiến pháp và pháp luật của Nhà nước luôn khẳng định VKSND là một hệ thống cơ quan nhà nước, một thiết chế độc lập nằm trong hệ thống các cơ quan tư pháp, tổ chức hoạt động theo nguyên tắc tập trung thống nhất, có chức năng thực hành quyền công tố và kiểm sát việc tuân theo pháp luật (trước đây), kiểm sát hoạt động tư pháp (hiện nay) và có vai trò quan trọng trong bảo vệ Hiến pháp và pháp luật, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp tổ chức, cá nhân, lợi ích của Nhà nước, lợi ích công cộng; là một trong các thiết chế có vai trò quan trọng trong kiểm soát quyền lực tư pháp. Đồng thời, theo quy định của Hiến pháp và pháp luật hiện hành cũng như các chỉ thị, nghị quyết của Đảng về cải cách tư pháp, VKSND thực hiện chức năng, nhiệm vụ một cách độc lập và tuân theo pháp luật; không một cơ quan, tổ chức, cá nhân nào có quyền can thiệp vào hoạt động nghiệp vụ của Viện kiểm sát và không một cơ quan, tổ chức nào có thể làm thay chức năng, nhiệm vụ của Viện kiểm sát.

- Về nhiệm vụ của VKSND: Các bản Hiến pháp từ trước đến nay của Nhà nước ta đều xác định VKSND có nhiệm vụ góp phần bảo đảm pháp chế XHCN, bảo vệ chế độ XHCN và quyền làm chủ của Nhân dân, bảo vệ tài sản của Nhà nước, của tập thể, tính mạng, tài sản, sức khoẻ, tự do, danh dự và nhân phẩm của công dân, bảo đảm để mọi hành vi xâm phạm lợi ích của Nhà nước, của tập thể, quyền và lợi ích hợp pháp của công dân đều phải được xử lý nghiêm minh theo đúng quy định của pháp luật. Với nhiệm vụ đó, VKSND là một thiết chế kiểm soát quyền lực Nhà nước, là công cụ đắc lực của Đảng, Nhà nước để bảo vệ Hiến pháp, pháp luật, bảo đảm pháp chế thống nhất.

- Về tính chất hoạt động: Trong quy trình tố tụng, VKSND là cơ quan tiến hành tố tụng duy nhất tham gia đầy đủ tất cả các giai đoạn tố tụng: Khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử (hình sự, dân sự, hành chính); thi hành án (hình sự, dân sự, hành chính). Vì vậy, trong những năm gần đây, Đảng ta đã đặt ra yêu cầu quan trọng là “bảo đảm tốt hơn các điều kiện để VKSND thực hiện hiệu quả chức năng thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp”. Thực tiễn nhiều năm qua cho thấy, bằng kết quả công tác trên tất cả các lĩnh vực như kiểm sát việc tuân theo pháp luật; thực hành quyền công tố, kiểm sát các hoạt động tư pháp; điều tra tội phạm; giải quyết khiếu nại, tố cáo; tham gia xây dựng pháp luật; tương trợ tư pháp; thống kê tội phạm và các công tác khác, VKSND đã chứng minh được vai trò không thể thay thế trong hệ thống bộ máy nhà nước và trong việc kiểm soát quyền lực nhà nước nói chung, quyền lực tư pháp nói riêng. Xét theo chức năng, nhiệm vụ, VKSND trong hệ thống tổ chức quyền lực của Nhà nước Việt Nam là một thiết chế có vị trí độc lập và đặc biệt, với các chức năng, nhiệm vụ hiến định. Có thể khẳng định, trong điều kiện hiện nay ở nước ta, việc tiếp tục duy trì và củng cố hệ thống VKSND với chức năng thực hành quyền công tố và kiểm sát hoạt động tư pháp là phù hợp với mục đích yêu cầu của việc xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam.

Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với việc đổi mới tổ chức và hoạt động của VKSND

Trong suốt quá trình xây dựng và phát triển đất nước, nguyên tắc Đảng lãnh đạo là một nguyên tắc cơ bản, quan trọng trong tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước. Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với các cơ quan tư pháp nói chung và đối với VKSND nói riêng là yếu tố quan trọng, có tính quyết định để bảo đảm hệ thống các cơ quan tư pháp được tổ chức và hoạt động đúng chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước. Đặc biệt, trong giai đoạn hiện nay, công cuộc đổi mới và hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng, những biến đổi rất sâu sắc của đời sống kinh tế - xã hội, chủ trương xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam đòi hỏi ngày càng tăng cường sự lãnh đạo của Đảng nhằm bảo đảm xác định các định hướng chính trị trong chiến lược xây dựng, phát triển nền tư pháp dân chủ, trong sạch, vững mạnh, công bằng, liêm chính, bảo vệ công lý, quyền con người, quyền công dân. Qua quá trình xây dựng và phát triển của VKSND cho thấy sự lãnh đạo của Trung ương Đảng, của cấp ủy Đảng các cấp là nhân tố quyết định sự phát triển toàn diện và hiệu lực, hiệu quả hoạt động của VKSND.

Hơn nữa, cải cách tư pháp là nhiệm vụ hệ trọng, phức tạp, liên quan đến các vấn đề về chính sách, pháp luật, con người, cơ sở vật chất, kỹ thuật, đòi hỏi phải có quyết tâm chính trị cao. Chính vì vậy, tăng cường, bảo đảm sự lãnh đạo nhất quán, sâu sát của Đảng là yếu tố then chốt, quyết định thành công trong việc triển khai thực hiện các nhiệm vụ cải cách tư pháp nói chung và cải cách tư pháp trong VKSND nói riêng nhằm đáp ứng yêu cầu xây dựng, hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam thời gian tới; theo đó: (1) Tăng cường sự quan tâm, chỉ đạo sâu sát của các cấp ủy, tổ chức Đảng thể hiện qua vai trò tổ chức, triển khai thực hiện và đôn đốc, kiểm tra việc thực hiện các nhiệm vụ cải cách tư pháp nói chung, cải cách tư pháp trong VKSND nói riêng; thông qua việc ban hành các chỉ thị, chương trình, kế hoạch với các yêu cầu, nội dung hoạt động, phân công trách nhiệm, thời gian thực hiện cụ thể; (2) Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng trong triển khai các nhiệm vụ cải cách tư pháp trong VKSND được thực hiện trên tất cả các lĩnh vực liên quan đến hoàn thiện pháp luật, hoàn thiện thủ tục tố tụng tư pháp, đổi mới tổ chức bộ máy, công tác cán bộ...; (3) Xác định rõ nhiệm vụ, quyền hạn và nội dung, phương thức lãnh đạo của các cấp ủy đảng đối với hoạt động của Viện kiểm sát và có sự chỉ đạo nhất quán, kiên quyết từ trung ương đến địa phương; cấp ủy cần định kỳ nghe báo cáo và cho ý kiến định hướng về công tác và xác định trách nhiệm tập thể và cá nhân cấp ủy viên trong lãnh đạo, chỉ đạo công tác của Viện kiểm sát; (4) Tiếp tục tăng cường công tác xây dựng Đảng, công tác giáo dục, quản lý, kiểm tra hoạt động của các tổ chức đảng, đảng viên; chú trọng công tác quy hoạch, đào tạo, tuyển chọn, bố trí, sử dụng cán bộ trong VKSND, đặc biệt lựa chọn những đồng chí cấp ủy có trình độ, năng lực, uy tín và bản lĩnh.

Tiếp tục đổi mới, nâng cao hiệu quả thực hiện chức năng, nhiệm vụ của VKSND, đáp ứng yêu cầu xây dựng, hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong giai đoạn mới

- Tăng cường vai trò, trách nhiệm của VKSND trong tố tụng dân sự: Hiện nay, trong tố tụng dân sự, VKSND chủ yếu thực hiện các quyền yêu cầu, quyền kiến nghị, quyền kháng nghị mà không có quyền khởi kiện vụ án dân sự. Bộ luật Tố tụng dân sự (BLTTDS) năm 2015 chỉ quy định cá nhân, cơ quan, tổ chức tự mình hoặc thông qua người đại diện hợp pháp khởi kiện vụ án dân sự tại Tòa án có thẩm quyền để yêu cầu bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình. Trường hợp khi vụ tranh chấp liên quan đến quyền và lợi ích hợp pháp của người thứ ba mà không có ai khởi kiện hoặc lợi ích công cộng, lợi ích của Nhà nước thì theo Điều 187 BLTTDS năm 2015, các cơ quan, tổ chức, như: Cơ quan quản lý nhà nước về gia đình và trẻ em; Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam; tổ chức đại diện tập thể lao động; tổ chức bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng; cơ quan, tổ chức phụ trách lĩnh vực có quyền khởi kiện. Thực tế, chưa có trường hợp nào các chủ thể nêu trên đứng ra khởi kiện để bảo vệ quyền, lợi ích của người thứ ba hoặc khởi kiện để yêu cầu bảo vệ lợi ích công cộng, lợi ích của Nhà nước. Do vậy, cần bổ sung quy định của BLTTDS năm 2015 theo hướng: Bên cạnh các chủ thể nêu trên, cần giao VKSND có quyền khởi kiện vụ án dân sự trong trường hợp chủ thể các quyền dân sự là nhóm dễ bị tổn thương (yếu thế) hoặc liên quan đến lợi ích công cộng, lợi ích nhà nước mà không có người đứng ra khởi kiện.

- Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý, chỉ đạo và công tác chuyên môn, nghiệp vụ của VKSND: Ứng dụng công nghệ thông tin là nhiệm vụ trọng yếu, đột phá trong xây dựng VKSND hiện đại, phục vụ đắc lực công tác lãnh đạo, quản lý, chỉ đạo, điều hành và công tác chuyên môn, nghiệp vụ. Viện kiểm sát nhân dân các cấp cần chủ động, tăng cường áp dụng các biện pháp hữu hiệu, tranh thủ mọi nguồn lực hợp pháp, hướng tới mục tiêu nâng cao chỉ số ứng dụng công nghệ thông tin; tổ chức rà soát, đánh giá toàn diện thực trạng ứng dụng công nghệ thông tin trong toàn ngành để có cơ sở đầu tư; xây dựng và tổ chức thực hiện hiệu quả các đề án về ứng dụng công nghệ thông tin; nâng cấp các dự án công nghệ thông tin, mở rộng hoặc nâng cấp hệ thống hạ tầng kỹ thuật, phần mềm, cơ sở dữ liệu để đáp ứng yêu cầu xây dựng Viện kiểm sát điện tử, hướng tới xây dựng Viện kiểm sát số, thúc đẩy chuyển đổi số theo lộ trình phù hợp, bảo đảm đồng bộ, liên thông, hiệu quả; có giải pháp tối ưu để lưu trữ, quản lý, khai thác, sử dụng dữ liệu bảo đảm kịp thời, đầy đủ, an toàn, an ninh thông tin.

- Tiếp tục hoàn thiện quy định của pháp luật để bảo đảm cho VKSND thực hiện tốt cơ chế phân công, phối hợp và kiểm soát quyền lực giữa các cơ quan tư pháp: Để thực hiện tốt chủ trương của Đảng về phân công, phối hợp và kiểm soát giữa các cơ quan tư pháp nói chung và trong hoạt động thực hành quyền công tố và kiểm sát hoạt động tư pháp của VKSND nói riêng, cần tiếp tục rà soát sửa đổi, bổ sung các quy định của pháp luật để khắc phục những vướng mắc, bất cập phát sinh qua thực tiễn thi hành, trong đó, bảo đảm các quy định của pháp luật thể hiện được đầy đủ, cụ thể, rõ ràng nhiệm vụ, quyền hạn của VKSND trong kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong các lĩnh vực tố tụng để VKSND thực hiện tốt hơn chức năng thực hành quyền công tố, kiểm sát hoạt động tư pháp, qua đó thực hiện tốt hơn chủ trương của Đảng về phân công, phối hợp và kiểm soát giữa các cơ quan nhà nước trong việc thực hiện quyền tư pháp.

- Tăng cường công tác quản lý, chỉ đạo, điều hành: Tiếp tục đổi mới, tăng cường các biện pháp nâng cao hiệu quả lãnh đạo của Viện trưởng Viện kiểm sát các cấp trong thực hành quyền công tố và kiểm sát hoạt động tư pháp trong tố tụng hình sự; cần nâng cao hơn nữa trách nhiệm trong trực tiếp thực hành quyền công tố, bảo đảm các quyết định được ban hành đúng quy định và có căn cứ, đảm bảo chất lượng bản cáo trạng, quyết định truy tố của Viện kiểm sát. Đồng thời, tăng cường công tác quản lý chặt chẽ đối với các hoạt động thực hành quyền công tố và kiểm sát điều tra, kiểm sát xét xử vụ án hình sự; cần xác định nhiệm vụ trọng tâm, hàng đầu của ngành là chống oan, sai, chống bỏ lọt tội phạm.

Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra (kiểm tra việc thực hiện kế hoạch, chương trình công tác, kiểm tra theo chuyên đề nghiệp vụ; thanh tra, kiểm tra việc tiến hành thủ tục tố tụng và áp dụng pháp luật nội dung, tính có căn cứ, tính hợp pháp, chất lượng, hiệu quả công tác thực hành quyền công tố, kiểm sát hoạt động tư pháp). Qua đó, nhanh chóng và kịp thời phát hiện yếu kém, tồn tại để đề ra những biện pháp khắc phục, kiên quyết xử lý trường hợp vi phạm kỷ luật công tác, đạo đức nghề nghiệp.

- Tăng cường, đổi mới công tác đào tạo, bồi dưỡng cán bộ nhằm nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ, Kiểm sát viên, Điều tra viên: Tăng cường, đổi mới công tác đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, trước hết là đổi mới nhận thức về mục tiêu, hình thức, nội dung đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, công chức nhằm xây dựng đội ngũ công chức có đủ tiêu chuẩn, năng lực thực hiện chức năng, nhiệm vụ của ngành trong tình hình mới, theo yêu cầu cải cách tư pháp và hội nhập quốc tế.

Công tác đào tạo, bồi dưỡng cán bộ phải được thực hiện thường xuyên; một số chương trình, khóa đào tạo, bồi dưỡng phải mang tính bắt buộc để trang bị kiến thức cho cán bộ, công chức, đáp ứng yêu cầu thực hiện chức năng, nhiệm vụ; tăng cường hơn nữa công tác quản lý, giáo dục rèn luyện cán bộ, Kiểm sát viên, Điều tra viên và công chức khác về ý thức chính trị, phẩm chất đạo đức, lối sống, ý thức tổ chức kỷ luật để xây dựng đội ngũ cán bộ thực sự trong sạch, vững mạnh, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ. Ngoài ra, cần tăng cường đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, Kiểm sát viên có trình độ nghiệp vụ và ngoại ngữ tham gia quan hệ tố tụng nhằm bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của Nhà nước và các tổ chức, công dân của Việt Nam có liên quan đến các quan hệ tư pháp quốc tế, đáp ứng yêu cầu hội nhập quốc tế và khu vực.

- Tăng cường hợp tác quốc tế trong lĩnh vực hoạt động tư pháp: Tiếp tục củng cố, mở rộng quan hệ hợp tác quốc tế giữa VKSND Việt Nam và Viện kiểm sát/Viện công tố các nước trên thế giới trong lĩnh vực tư pháp là yêu cầu, xu hướng phát triển tất yếu trong điều kiện hội nhập quốc tế hiện nay, nhằm đấu tranh, phòng chống hiệu quả các tội phạm có tổ chức, tội phạm xuyên quốc gia; đồng thời tham khảo những kinh nghiệm tốt về cách thức tổ chức bộ máy và chức năng, nhiệm vụ của Viện kiểm sát/Viện công tố của một số nước có nền tư pháp hiện đại, tiến bộ.

Với vai trò cơ quan đầu mối về tương trợ tư pháp hình sự, VKSND tối cao cần tiếp tục chủ động phối hợp với các nước tổ chức thực hiện tốt các điều ước, thỏa thuận quốc tế đã gia nhập, ký kết; đẩy mạnh việc đàm phán, ký kết các hiệp định tương trợ tư pháp về hình sự; tổ chức nghiên cứu, xây dựng và triển khai thực hiện các hoạt động hợp tác quốc tế về tư pháp theo chức năng, nhiệm vụ được giao, trọng tâm là đào tạo, bồi dưỡng cán bộ đáp ứng yêu cầu hội nhập về tư pháp quốc tế và hoạt động phòng, chống tội phạm có yếu tố nước ngoài, khủng bố quốc tế.

Đề xuất xây dựng Luật tương trợ tư pháp về hình sự theo hướng tách ra khỏi Luật tương trợ tư pháp năm 2007. Nội dung cần bám sát các quan điểm, chủ trương của Đảng và Nhà nước về cải cách tư pháp và hội nhập quốc tế; kế thừa ưu điểm, khắc phục hạn chế của pháp luật hiện hành và thực tiễn; bảo đảm tương thích với các văn bản pháp luật trong nước có liên quan, với các hiệp định tương trợ tư pháp về hình sự, các điều ước quốc tế có điều khoản về tương trợ tư pháp về hình sự mà Việt Nam tham gia; tham khảo, tiếp thu có chọn lọc kinh nghiệm quốc tế trong xây dựng Luật tương trợ tư pháp; bảo đảm đồng bộ với việc xây dựng Luật tương trợ tư pháp về dân sự, Luật dẫn độ và Luật về chuyển giao người đang chấp hành hình phạt tù.

Tăng cường đàm phán, ký thỏa thuận quốc tế song phương, đa phương với Viện kiểm sát/Viện công tố các nước có quan hệ truyền thống, các nước có mô hình tư pháp hiện đại, các nước có nền công tố mạnh, các cơ sở đào tạo cán bộ tư pháp và các tổ chức quốc tế có uy tín trong lĩnh vực pháp luật và tư pháp; triển khai thực hiện nghiêm túc, có hiệu quả các chỉ thị của Đảng về hợp tác với nước ngoài, đặc biệt là Chỉ thị số 25-CT/TW của Ban Bí thư về đẩy mạnh và nâng tầm đối ngoại đa phương đến năm 2030, nhằm nâng cao vị thế của ngành Kiểm sát nhân dân Việt Nam trong khu vực và quốc tế; triển khai thực hiện các giải pháp “tăng cường sự phối hợp chung trong hoạt động phòng, chống tội phạm có yếu tố nước ngoài”, nhất là các tội phạm phi truyền thống phát sinh trong bối cảnh hội nhập như: Tội phạm sử dụng công nghệ cao, tội phạm về tham nhũng, kinh tế, tội phạm liên quan trong lĩnh vực ngân hàng...

- Tiếp tục sắp xếp, kiện toàn tổ chức bộ máy, cán bộ của Viện kiểm sát các cấp bảo đảm tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả và tăng cường các điều kiện bảo đảm (cơ sở vật chất, chế độ, chính sách…): Quán triệt và triển khai thực hiện nghiêm chủ trương: “Tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả” trong Nghị quyết số 18-NQ/TW ngày 25/10/2017 của Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương lần thứ VI, nhiệm kỳ khóa XII; rà soát, sắp xếp tổ chức bộ máy của các Viện kiểm sát gắn với cải cách thủ tục hành chính - tư pháp; chú trọng phân định rành mạch thẩm quyền quản lý hành chính của thủ trưởng cơ quan với trách nhiệm, quyền hạn tư pháp của các công chức được giao thực hiện các hoạt động tư pháp.

Tăng cường cơ sở vật chất, phương tiện làm việc cho VKSND các cấp, tương xứng với vị trí, trách nhiệm thực hành quyền công tố và kiểm sát hoạt động tư pháp ở mỗi cấp kiểm sát theo yêu cầu cải cách tư pháp.