Tiếp tục đổi mới tổ chức và hoạt động của hệ thống VKSND theo tinh thần Nghị quyết số 27-NQ/TW

Tiếp tục thực hiện Nghị quyết số 49-NQ/TW, các văn kiện Đại hội Đảng và Nghị quyết số 27-NQ/TW

Mục tiêu cải cách tư pháp được Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 02/6/2005 của Bộ Chính trị về Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020 (Nghị quyết số 49-NQ/TW) xác định là xây dựng nền tư pháp trong sạch, vững mạnh, dân chủ, nghiêm minh, bảo vệ công lý, từng bước hiện đại, phục vụ nhân dân, phụng sự Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa (XHCN); hoạt động tư pháp mà trọng tâm là hoạt động xét xử được tiến hành có hiệu quả và hiệu lực cao.

Nghị quyết số 49-NQ/TW nêu 08 nhiệm vụ cải cách tư pháp, đó là: Hoàn thiện chính sách, pháp luật hình sự, pháp luật dân sự và thủ tục tố tụng tư pháp; xác định rõ chức năng, nhiệm vụ, thẩm quyền và hoàn thiện tổ chức, bộ máy các cơ quan tư pháp, trọng tâm là xây dựng, hoàn thiện tổ chức và hoạt động của Tòa án nhân dân (TAND); hoàn thiện các chế định bổ trợ tư pháp; xây dựng đội ngũ cán bộ tư pháp và bổ trợ tư pháp trong sạch, vững mạnh; hoàn thiện cơ chế giám sát của các cơ quan dân cử và phát huy quyền làm chủ của nhân dân đối với cơ quan tư pháp; tăng cường hợp tác quốc tế về tư pháp; bảo đảm cơ sở vật chất cho hoạt động tư pháp; hoàn thiện cơ chế lãnh đạo của Đảng đối với công tác tư pháp.

Đại hội đại biểu toàn quốc của Đảng lần thứ X bắt đầu triển khai Chiến lược cải cách tư pháp: “Xây dựng hệ thống cơ quan tư pháp trong sạch, vững mạnh, dân chủ, nghiêm minh, bảo vệ công lý, quyền con người”. Thực hiện Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020 với tinh thần “khẩn trương, đồng bộ; lấy cải cách hoạt động xét xử làm trọng tâm; thực hiện cơ chế công tố gắn với hoạt động điều tra…”. Đại hội đại biểu toàn quốc của Đảng lần thứ XI đã bổ sung nội dung “kiểm soát” vào cơ chế tổ chức thực hiện quyền lực, khẳng định nguyên tắc quyền lực nhà nước là thống nhất, có sự phân công, phối hợp và kiểm soát giữa các cơ quan trong việc thực hiện quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp; đồng thời, nêu một loạt nhiệm vụ cụ thể nhằm đẩy mạnh hơn nữa việc thực hiện Chiến lược này: “Xây dựng hệ thống tư pháp trong sạch, vững mạnh, bảo vệ công lý, tôn trọng và bảo vệ quyền con người. Hoàn thiện chính sách, pháp luật về hình sự, dân sự, thủ tục tố tụng tư pháp và về tổ chức bộ máy các cơ quan tư pháp, bảo đảm tính khoa học, đồng bộ, đề cao tính độc lập, khách quan, tuân thủ pháp luật của từng cơ quan và chức danh tư pháp... Viện kiểm sát được tổ chức phù hợp với hệ thống tổ chức Tòa án, bảo đảm tốt hơn các điều kiện để Viện kiểm sát nhân dân (VKSND) thực hiện hiệu quả chức năng thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp; tăng cường trách nhiệm công tố trong hoạt động điều tra, gắn công tố với hoạt động điều tra”.

Đại hội đại biểu toàn quốc của Đảng lần thứ XII (2016) chỉ rõ “cần tiếp tục đẩy mạnh việc thực hiện Chiến lược cải cách tư pháp, xây dựng nền tư pháp trong sạch, vững mạnh, dân chủ, nghiêm minh, từng bước hiện đại; bảo vệ pháp luật, công lý, quyền con người, quyền công dân, bảo vệ chế độ XHCN, lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức và cá nhân... Viện kiểm sát nhân dân thực hành quyền công tố và kiểm sát hoạt động tư pháp; được tổ chức phù hợp với hệ thống tổ chức của Tòa án; tăng cường trách nhiệm công tố trong hoạt động điều tra”.

Trên cơ sở tổng kết thực hiện Chiến lược cải cách tư pháp, Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng đặt ra yêu cầu cao hơn: “Tiếp tục xây dựng nền tư pháp Việt Nam chuyên nghiệp, hiện đại, công bằng, nghiêm minh, liêm chính, phụng sự Tổ quốc, phục vụ nhân dân. Hoạt động tư pháp phải có trọng trách bảo vệ công lý, bảo vệ quyền con người, quyền công dân, bảo vệ chế độ XHCN, bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của tổ chức, cá nhân. Nghiên cứu, ban hành Chiến lược xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam đến năm 2030, định hướng đến năm 2045, trong đó có Chiến lược pháp luật và Chiến lược cải cách tư pháp. Tiếp tục đổi mới tổ chức, nâng cao chất lượng, hiệu lực, hiệu quả hoạt động và uy tín của TAND, VKSND, Cơ quan điều tra, cơ quan Thi hành án và các cơ quan, tổ chức tham gia vào quá trình tố tụng tư pháp; giải quyết kịp thời, đúng pháp luật các loại tranh chấp, khiếu kiện theo luật định; phòng ngừa và đấu tranh có hiệu quả với hoạt động của tội phạm và vi phạm pháp luật”.

Thực hiện Chương trình làm việc của Ban Chấp hành trung ương khóa XIII, Bộ Chính trị đã thành lập Ban Chỉ đạo xây dựng Đề án “Chiến lược xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam đến năm 2030, định hướng đến năm 2045” do Chủ tịch nước làm Trưởng ban. Việc xây dựng Đề án là nhiệm vụ quan trọng mà Nghị quyết Đại hội XIII đặt ra, trong đó có nội dung rất quan trọng về cải cách tư pháp ở chặng đường tiếp theo; trong đó có nội dung về cải cách tư pháp trong VKSND. Kết quả nghiên cứu Đề án đã cung cấp luận cứ khoa học và thực tiễn để Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa XIII) ban hành Nghị quyết số 27-NQ/TW ngày 09/11/2022 về: “Tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam trong giai đoạn mới” (Nghị quyết số 27-NQ/TW).

Nghị quyết số 27-NQ/TW đề ra 02 chủ trương lớn liên quan đến trách nhiệm của VKSND: (1) “Tổng kết thực tiễn, nghiên cứu hoàn thiện quy định pháp luật về khởi kiện vụ án dân sự trong trường hợp chủ thể các quyền dân sự là nhóm dễ bị tổn thương hoặc trường hợp liên quan đến lợi ích công nhưng không có người đứng ra khởi kiện”; và (2) “Hoàn thiện thể chế để VKSND thực hiện tốt chức năng thực hành quyền công tố và kiểm sát hoạt động tư pháp; hoàn thiện cơ chế tăng cường trách nhiệm công tố trong hoạt động điều tra, tăng cường kiểm soát bên trong việc thực hành quyền công tố, kiểm sát hoạt động xét xử…”.

Để thực hiện chủ trương nêu trên, Ban Chấp hành Trung ương đã ban hành Kế hoạch số 11-KH/TW ngày 28/11/2022 về thực hiện Nghị quyết số 27-NQ/TW, trong đó giao nhiệm vụ cho Ban cán sự Đảng VKSND tối cao: “Chủ trì, phối hợp với các cơ quan liên quan xây dựng Đề án nghiên cứu hoàn thiện quy định pháp luật về khởi kiện vụ án dân sự trong trường hợp chủ thể các quyền dân sự là nhóm dễ bị tổn thương hoặc trường hợp liên quan đến lợi ích công nhưng không có người đứng ra khởi kiện”, nhiệm vụ này phải hoàn thành trước năm 2025.

Như vậy, Đảng Cộng sản Việt Nam đã khẳng định: Viện kiểm sát nhân dân tiếp tục giữ nguyên và đổi mới, làm tốt hơn, hiệu quả hơn 02 chức năng thực hành quyền công tố và kiểm sát hoạt động tư pháp; đồng thời, có cơ chế kiểm soát hiệu quả việc thực hiện quyền công tố, tăng cường vai trò, trách nhiệm của Viện kiểm sát trong bảo vệ lợi ích công cộng, lợi ích Nhà nước và lợi ích của những người yếu thế trong trường hợp không có chủ thể nào đứng ra khởi kiện.

Có thể thấy, Nghị quyết số 49-NQ/TW, các văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc của Đảng, nghị quyết của Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương và các văn kiện khác của Đảng đã đề cập đến chủ trương, nhiệm vụ cải cách tư pháp, trong đó có nội dung về đổi mới tổ chức và hoạt động của VKSND.

Quan điểm, phương hướng đổi mới tổ chức và hoạt động của Viện kiểm sát nhân dân trong giai đoạn mới

Quan điểm chỉ đạo: Quá trình đổi mới tổ chức và hoạt động của VKSND giai đoạn mới, đáp ứng yêu cầu xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam cần quán triệt các quan điểm chỉ đạo sau:

Thứ nhất, việc đổi mới tổ chức và hoạt động của VKSND phải đảm bảo sự lãnh đạo tuyệt đối, toàn diện của Đảng, dựa trên nền tảng lý luận chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh về Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân, phát huy vai trò của VKSND trong bảo vệ quyền con người, quyền công dân và bảo vệ lợi ích công cộng, lợi ích Nhà nước, bảo đảm quyền lực nhà nước là thống nhất, có sự phân công, phối hợp và kiểm soát giữa các cơ quan nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp; thực hiện chủ trương, định hướng cốt lõi của Đảng trong Văn kiện Đại hội Đảng lần thứ XIII và các nghị quyết, kết luận của Đảng về cải cách tư pháp.

Thứ hai, các nhiệm vụ, giải pháp về đổi mới tổ chức và hoạt động của VKSND phải bảo đảm tính khoa học, tính chính trị, pháp lý và phù hợp với thực tiễn phát triển kinh tế, xã hội của đất nước; được tiến hành một cách đồng bộ trong tổng thể cải cách bộ máy nhà nước theo yêu cầu xây dựng, hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045. Việc đổi mới phải có trọng tâm, trọng điểm, có lộ trình thích hợp, bảo đảm tính liên tục, có kế thừa và phát huy kinh nghiệm cải cách tư pháp đã đạt được, khắc phục được những hạn chế, tồn tại trong thực tiễn; tập trung giải quyết những nhiệm vụ cải cách tư pháp chưa hoàn thành và còn phù hợp.

Thứ ba, việc đổi mới tổ chức và hoạt động của VKSND cần được nghiên cứu tiếp thu có chọn lọc, hợp lý các kinh nghiệm về tổ chức và hoạt động của cơ quan công tố/kiểm sát ở các nước có nền tư pháp tiến bộ, hiện đại trên thế giới, phù hợp với thể chế chính trị, điều kiện kinh tế của Việt Nam, đặc biệt là các nước có thể chế chính trị, kinh tế - xã hội tương đồng với nước ta (như Trung Quốc).

Thứ tư, việc đổi mới tổ chức và hoạt động của VKSND phải bảo đảm sự thống nhất về tư tưởng, nhận thức, hành động trong toàn hệ thống VKSND; tăng cường tuyên truyền, quán triệt tạo sự thống nhất trong cấp ủy, lãnh đạo VKSND các cấp và sự đồng thuận của xã hội.

Phương hướng đổi mới tổ chức và hoạt động của Viện kiểm sát nhân dân trong giai đoạn mới: Một là, nâng cao năng lực, hiệu quả, tính chuyên nghiệp, hiện đại, công bằng, liêm chính, phụng sự Tổ quốc, phục vụ Nhân dân trong tổ chức và hoạt động của VKSND.

Hai là, tăng cường vai trò, trách nhiệm của VKSND trong bảo vệ pháp luật, bảo vệ quyền con người, quyền công dân, bảo vệ chế độ XHCN, bảo vệ lợi ích của Nhà nước, lợi ích công cộng, quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của tổ chức, cá nhân.

Ba là, đáp ứng tốt yêu cầu phòng ngừa và đấu tranh có hiệu quả với tội phạm và vi phạm pháp luật; góp phần giải quyết kịp thời, đúng pháp luật các loại tranh chấp, khiếu kiện theo luật định.

Bốn là, xây dựng đội ngũ cán bộ, Kiểm sát viên, công chức khác có chuyên môn nghiệp vụ cao, chuyên nghiệp, kinh nghiệm, kiến thức về kinh tế - xã hội, hội nhập quốc tế, có khả năng ứng dụng công nghệ thông tin tốt và đảm bảo tiêu chuẩn về chính trị, phẩm chất, đạo đức nghề nghiệp để thực hiện tốt nhiệm vụ được giao.

Năm là, đổi mới và tăng cường sự lãnh đạo của Đảng, phát huy vai trò giám sát của các cơ quan dân cử, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức thành viên của Mặt trận và của Nhân dân đối với hoạt động của VKSND.