Một số vấn đề lý luận về lấy con người, quyền con người là trung tâm, mục tiêu, chủ thể và động lực phát triển đất nước ở Việt Nam

1. Về tiếp cận đến nhận thức lấy con người, quyền con người là trung tâm, mục tiêu, chủ thể và động lực phát triển đất nước

- Cần có cách tiếp cận đa ngành, liên ngành, tích hợp về con người trong phát triển đất nước.

Hiện nay, các nghiên cứu về con người ở nước ta phần lớn được tiến hành theo cách tiếp cận chuyên ngành riêng biệt, đơn phương diện, chưa mang tính liên ngành, tích hợp, nên chưa phát huy được hết những hiểu biết về con người để từ đó phát huy nhân tố con người trong phát triển đất nước. Chẳng hạn, nghiên cứu triết học về con người chưa gắn kết chặt chẽ với nghiên cứu luật học về con người, nghiên cứu xã hội học về con người chưa gắn kết chặt chẽ với nghiên cứu tâm lý học về con người, nghiên cứu nhân học chưa gắn kết chặt chẽ với nghiên cứu đạo đức học về con người,... Trong khi đó, con người là một chỉnh thể thống nhất, nghiên cứu về con người có thể được tiến hành theo những cách tiếp cận, phương diện nhất định, nhưng nhận thức về con người đòi hỏi phải có cách tiếp cận liên ngành, tích hợp để có nhận thức đầy đủ, toàn diện, bao trùm sâu sắc để phát huy các tiềm năng, năng lực, khả năng, giá trị của con người trong phát triển đất nước. Do vậy, cần có cách tiếp cận đa ngành, đa phương diện, liên ngành, tích hợp trong tư duy, nhận thức và hành động đến con người trong phát triển đất nước như hiện thực vốn có của nó, trong việc lấy con người, quyền con người là trung tâm, mục tiêu, chủ thể và động lực phát triển đất nước, trong mô hình chủ nghĩa xã hội Việt Nam nói chung, phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, trong xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam, xây dựng nền dân chủ xã hội chủ nghĩa nói riêng. Đó là các cách tiếp cận: Triết học, nhân học, đạo đức học, xã hội học, tâm lý học, văn hóa học, chính sách học, luật học… Trên cơ sở tiếp cận này, mới có thể làm sáng tỏ vai trò, vị thế, tiềm năng, năng lực, khả năng, giá trị, chức năng của con người trong phát triển đất nước, trong mô hình chủ nghĩa xã hội Việt Nam, trong phát triển nền kinh tế thị trường Việt Nam định hướng xã hội chủ nghĩa, trong xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam, xây dựng nền dân chủ xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Đây là cách tiếp cận gắn con người, phát triển con người với đất nước, phát triển đất nước và gắn đất nước, phát triển đất nước với con người, phát triển con người trong toàn bộ quá trình phát triển của con người và đất nước. Bởi lẽ, phát triển đất nước hay xây dựng chủ nghĩa xã hội nói chung, phát triển nền kinh tế thị trường Việt Nam định hướng xã hội chủ nghĩa, xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam, xây dựng nền dân chủ xã hội chủ nghĩa Việt Nam nói riêng không có mục tiêu cao cả nào khác ngoài mục tiêu vì con người, phát triển con người Việt Nam. Điều này có nghĩa rằng, mục tiêu cao cả cuối cùng của phát triển đất nước, xây dựng chủ nghĩa xã hội ở nước ta, phát triển nền kinh tế thị trường Việt Nam định hướng xã hội chủ nghĩa, xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam, xây dựng nền dân chủ xã hội chủ nghĩa Việt Nam là xuất phát từ con người, quyền con người, tất cả vì con người, quyền con người, cho con người, quyền con người, bởi con người, quyền con người. Nói một cách khái quát, cần con người hóa, nhân quyền hoá toàn bộ quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội Việt Nam, toàn bộ quá trình phát triển đất nước Việt Nam.

- Cần có nhận thức về phát triển tổng thể, bao trùm, toàn diện con người Việt Nam trong phát triển đất nước.

Con người tổng quát có bản chất là tổng hoà các mối quan hệ trong một tổng thể thống nhất các thuộc tính, đặc trưng, phương diện. Bản chất của con người là tổng hòa các mối quan hệ xã hội. Nhìn từ phương diện này, cần có quan điểm phát triển tổng thể, bao trùm, toàn diện con người Việt Nam. Phát triển tổng thể con người Việt Nam là phát triển tất cả các thuộc tính, đặc trưng, đặc điểm, phương diện, tiềm năng, năng lực, khả năng của con người trong một chỉnh thể thống nhất để phát huy sức mạnh tổng hợp của con người. Phát triển bao trùm con người Việt Nam là phát triển bao quát toàn bộ không gian phát triển, các phương diện phát triển con người, không bỏ qua không gian, phương diện phát triển nào của con người. Phát triển toàn diện là phát triển đầy đủ, đồng bộ tất cả các phương diện, không thiếu phương diện phát triển nào của con người. Do vậy, cần có chính sách phát triển tổng thể, bao trùm, toàn diện con người Việt Nam.

Con người tổng quát có các phương diện thể hiện cụ thể như: Vật chất, tinh thần, kinh tế, chính trị, đạo đức, văn hóa, xã hội, môi trường/sinh thái, công nghệ, sinh học, nhân văn, công nghệ, pháp luật, nhân quyền… Do đó, có con người ở các phương diện tương ứng: Con người kinh tế, con người chính trị, con người đạo đức, con người văn hóa, con người xã hội, con người môi trường/sinh thái, con người công nghệ, con người tự nhiên, con người nhân văn, con người công nghệ, con người pháp luật, con người nhân quyền… Như vậy, cần phát triển tất cả các phương diện cụ thể của con người Việt Nam, cần có quan điểm phát triển cụ thể gắn với từng phương diện nói trên. Từ đây cho thấy, cần có các chính sách cụ thể để phát triển các phương diện cụ thể của con người, phát huy các phương diện đó của con người.

Mối quan hệ giữa phát triển tổng thể, bao trùm, toàn diện con người Việt Nam và phát triển con người trên các phương diện cụ thể là mối quan hệ biện chứng giữa cái chung và cái riêng trong phát triển con người. Cần có chính sách phát triển tổng thể, bao trùm, toàn diện về con người và các chính sách phát triển cụ thể về con người. Thời gian qua, các nghiên cứu nói nhiều về phát triển tổng thể, toàn diện con người mà chưa bàn về phát triển bao trùm con người, chưa nói đầy đủ, sâu sắc về phát triển các phương diện cụ thể của con người. Có thể thấy rằng, việc đẩy mạnh nghiên cứu những vấn đề này để cung cấp những luận cứ lý luận và thực tiễn cho việc xây dựng chính sách phát triển con người nhằm phát huy tối đa nhân tố con người trong phát triển đất nước là hết sức cần thiết.

- Cần xây dựng và thực hiện chủ thuyết về phát triển con người trong chủ thuyết phát triển đất nước.

Phát triển đất nước cần có chủ thuyết, chủ thuyết phát triển đó cần bao quát phát triển con người, phát triển nhà nước, phát triển xã hội. Tư tưởng cốt lõi trung tâm xuyên suốt của chủ thuyết phát triển đất nước là xuất phát từ con người, vì con người, vì tồn tại của con người, vì phát triển con người, quyền con người. Con người, tồn tại của con người, phát triển con người, quyền con người gắn liền với xã hội, tồn tại xã hội, phát triển xã hội nói chung, với nhà nước, phát triển nhà nước, với phát triển các thành tố khác của xã hội nói riêng. Con người là nhân vật trung tâm của sự phát triển đất nước; đất nước, phát triển đất nước là vì người dân của mình; nói cách khác, phát triển của con người, do con người, vì con người.

Con người là giá trị cốt lõi trung tâm, xuyên suốt toàn bộ quá trình phát triển đất nước, bởi vì mọi sự phát triển đều phải lấy con người làm trung tâm, con người là cái lõi của sự phát triển. Con người xuyên suốt toàn bộ quá trình phát triển đất nước vừa là điểm xuất phát ở trong tiến trình phát triển đất nước và là mục tiêu cuối cùng, cao cả nhất của phát triển đất nước.

Lấy con người làm trung tâm là lấy hệ giá trị con người Việt Nam, quyền con người làm trung tâm, trong đó giá trị tự do, sáng tạo, phẩm giá là giá trị cốt lõi:

Quan điểm lấy con người làm trung tâm là quan điểm đổi mới, coi trọng con người, thay cho quan điểm lấy xã hội, nhà nước làm trung tâm. Bởi vì, xã hội và nhà nước đều được hình thành và phát triển dựa trên nền tảng tồn tại của con người, con người vừa là mục tiêu, vừa là chủ thể, vừa là động lực phát triển đất nước, nếu không có con người thì không thể có xã hội và nhà nước. Con người phát triển là cơ sở, nền tảng cho xã hội và nhà nước phát triển và ngược lại. Xây dựng hệ giá trị con người Việt Nam làm nền tảng cho phát triển con người, phát triển xã hội, bao quát hệ giá trị vật chất và hệ giá trị tinh thần của con người Việt Nam. Trong hệ giá trị con người thì giá trị tự do, sáng tạo, phẩm giá là giá trị cốt lõi.

Phát triển hài hòa con người Việt Nam:

Phát triển hài hòa con người Việt Nam thể hiện ở việc phát triển hài hòa phương diện vật chất và phương diện tinh thần của con người Việt Nam. Đời sống con người bao gồm phương diện vật chất và phương diện tinh thần, hai phương diện đó gắn liền chặt chẽ, tương tác và bổ sung cho nhau, tạo thành con người tổng hòa. Quá trình phát triển phải bảo đảm sự hài hòa hóa trong bản thân mỗi con người, hài hòa hóa với chính mình, với người khác, với xã hội, với tự nhiên. Phát triển con người vật chất đòi hỏi phải cải thiện đời sống vật chất của con người, phúc đáp nhu cầu vật chất ngày càng gia tăng của con người, coi trọng giá trị, lợi ích vật chất của con người, làm cho con người/người dân ngày càng giàu có về vật chất. Phát triển con người tinh thần đòi hỏi phải cải thiện đời sống tinh thần của con người, phúc đáp nhu cầu tinh thần ngày càng gia tăng, phong phú, đa dạng của con người Việt Nam, phát triển tài sản tinh thần của con người Việt Nam, tự do hóa đời sống tinh thần, làm cho con người Việt Nam ngày càng giàu có về tinh thần, tích lũy nhiều hơn tài sản tinh thần.

Trong quá trình phát triển, phải hài hòa hóa phát triển đời sống vật chất với đời sống tinh thần của con người, không được coi nhẹ đời sống vật chất, lợi ích vật chất, nhưng cũng không được vật chất hóa, lợi ích hóa đời sống con người, quá đề cao giá trị, lợi ích vật chất, coi trọng chủ nghĩa thực dụng, làm nghèo nàn hóa đời sống tinh thần của con người; phải khắc phục sự không hài hòa về đời sống vật chất và tinh thần của con người, phát triển kinh tế phải đi đôi với phát triển văn hóa tinh thần của con người, tăng cường chỗ dựa về tinh thần, tăng cường sự đồng thuận về tinh thần, niềm tin xã hội.

Xây dựng nền văn minh hiện đại Việt Nam là nền văn minh kết hợp hài hòa văn minh vật chất với văn minh tinh thần, văn minh truyền thống về vật chất và tinh thần với văn minh đương đại về vật chất và tinh thần. Văn minh hiện đại đó được hình thành trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, hội nhập quốc tế, đổi mới, phát triển đất nước, đổi mới, phát triển con người Việt Nam.

- Nghiên cứu xây dựng và thực hiện chiến lược phát triển con người Việt Nam thời đại mới.

Chiến lược này bao gồm hệ quan điểm, mục tiêu (tổng quát và cụ thể), trọng tâm/đột phá, nhiệm vụ và giải pháp phát triển con người Việt Nam, trong đó bao gồm nghiên cứu, xác định và triển khai xây dựng, lan tỏa và giáo dục hệ giá trị con người Việt Nam trong hệ giá trị tổng thể Việt Nam. Hệ giá trị, phát huy hệ giá trị con người Việt Nam phải là tư tưởng, nền tảng, quan điểm chỉ đạo xuyên suốt chiến lược đó. Hệ chuẩn mực con người Việt Nam gắn liền với hệ giá trị con người Việt Nam. Về vấn đề này, Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng đã chỉ rõ: Tập trung nghiên cứu, xác định và triển khai xây dựng hệ giá trị quốc gia, hệ giá trị văn hóa và chuẩn mực con người gắn với giữ gìn, phát triển hệ giá trị gia đình Việt Nam trong thời kỳ mới… Từng bước vươn lên khắc phục các hạn chế của con người Việt Nam; xây dựng con người Việt Nam thời đại mới, gắn kết chặt chẽ, hài hòa giữa giá trị truyền thống và giá trị hiện đại.

2. Về con người Việt Nam trong mô hình chủ nghĩa xã hội Việt Nam

Chủ nghĩa xã hội Việt Nam là chủ nghĩa vì con người, mang tính nhân văn sâu sắc. Dưới dạng phổ quát nhất, mô hình chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam bao gồm các thành tố: Hệ mục tiêu; các đặc trưng; những mối quan hệ lớn; phương hướng; trụ cột và các giải pháp xây dựng chủ nghĩa xã hội ở nước ta. Các thành tố đó được sắp xếp theo một logic nhất định, từ khái quát, cao nhất là hệ mục tiêu đến cụ thể nhất là các giải pháp xây dựng chủ nghĩa xã hội, tạo thành một sự thống nhất mang tính bản chất.

Hệ mục tiêu của chủ nghĩa xã hội Việt Nam, với tư cách một thành tố của mô hình chủ nghĩa xã hội Việt Nam, là một hệ thống các giá trị cốt lõi, căn cốt nhất của chủ nghĩa xã hội Việt Nam, vừa mang tính phổ biến, vừa mang tính đặc thù. Hệ mục tiêu đó có thể được gọi là hệ giá trị mục tiêu của chủ nghĩa xã hội Việt Nam. Hệ mục tiêu của chủ nghĩa xã hội xuyên suốt toàn bộ quá trình phát triển đất nước, bao gồm mục tiêu tổng quát và mục tiêu cụ thể; mục tiêu của toàn bộ quá trình phát triển và mục tiêu của từng giai đoạn phát triển; mục tiêu của chiến lược tổng thể phát triển đất nước và mục tiêu của chiến lược phát triển từng lĩnh vực cụ thể; mục tiêu của các cấp độ phát triển: Trung ương, vùng và địa phương.

Trong hệ thống giá trị Việt Nam, con người ở nghĩa rộng lớn nhất (con người cá nhân, con người gia đình, con người tập thể, con người nhân dân) là giá trị cốt lõi, cao cả nhất, đứng hàng đầu trong hệ giá trị hay thang giá trị Việt Nam. Đến lượt mình, con người Việt Nam cũng là một hệ giá trị. Hệ giá trị con người gắn liền với chuẩn mực con người. Giá trị chuẩn mực con người chính là những giá trị đã nâng lên thành quy chuẩn, mang tính bắt buộc, nguyên tắc, trở thành tiêu chuẩn, khuôn mẫu để các thành viên trong xã hội noi theo và thực hiện. Hệ giá trị con người bao gồm nhiều giá trị, vừa mang tính phổ quát, vừa mang tính đặc thù gắn liền với con người thuộc về một xã hội nhất định, được nhận thức trong các mối quan hệ khác nhau, ở những cấp độ khác nhau (cá nhân, nghề nghiệp, quốc gia, toàn cầu), các loại giá trị con người (phân nhóm các giá trị con người). Con người cũng là chủ thể của giá trị, con người là chủ nhân tạo dựng ra giá trị, thực thi, tuân thủ, lan tỏa, thụ hưởng giá trị; đồng thời, con người cũng là khách thể của giá trị. Như vậy, con người vừa là chủ thể, vừa là khách thể của giá trị. Những hiểu biết hệ thống về giá trị con người tạo thành lý luận về hệ giá trị con người.

Cần hiện đại hóa con người Việt Nam, trước hết, cần hiện đại hóa, đổi mới tư duy về con người Việt Nam trong phát triển đất nước. Đó là tư duy coi con người là mục tiêu cốt lõi, chủ thể, động lực cơ bản nhất để phát triển đất nước, phát triển toàn diện con người Việt Nam, coi con người là trung tâm của phát triển đất nước.

Chủ nghĩa xã hội Việt Nam có mục tiêu cao cả nhất là tất cả đều vì con người. Toàn bộ quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội Việt Nam đều vì con người, hay nói cách khác, con người trong toàn quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội Việt Nam.

Con người Việt Nam là chủ thể chính, quyết định của phát triển đất nước Việt Nam. Con người không chỉ là khách thể, đối tượng của sự phát triển đất nước, mà trước hết và trên hết là chủ thể của sự phát triển đất nước. Trong xã hội, có nhiều chủ thể của phát triển xã hội, nhưng con người là chủ thể chính, trụ cột, không thể thay thế, do vậy, cần tập trung phát triển con người (con người cá nhân, con người gia đình, con người tập thể, con người nhân dân). Con người tồn tại trong xã hội nói chung, trong từng lĩnh vực cụ thể nói riêng với nhiều tư cách, nhưng tư cách chủ thể trung tâm, chủ thể quyền là cốt lõi, ngoài tư cách khách thể, đối tượng của sự phát triển. Hơn thế nữa, con người không phải là chủ thể bị động, mà là chủ thể tự do, khai phóng, đổi mới, sáng tạo, phát triển đất nước, bởi vì con người có năng lực, tiềm năng phát triển chính mình, phát triển nhà nước, phát triển xã hội. Phát triển xã hội, phát triển nhà nước phải xuất phát, dựa vào phát triển con người, phát triển toàn diện con người. Điều 3 Hiến pháp Việt Nam năm 2013 ghi nhận: Nhà nước bảo đảm phát huy quyền làm chủ của Nhân dân; công nhận, tôn trọng, bảo vệ và bảo đảm quyền con người, quyền công dân; thực hiện mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh, mọi người có cuộc sống ấm no, tự do, hạnh phúc, có điều kiện phát triển toàn diện.

Do vậy, cần có nhận thức đúng, đầy đủ về chủ thể con người Việt Nam. Nhu cầu nhận thức đó đòi hỏi phải có cách tiếp cận rộng đến chủ thể con người trong phát triển đất nước.

Trước hết, con người là chủ thể đa cấp độ. Đó là nhận thức đa cấp độ về con người: Dựa trên tiếp cận cá nhân, có con người cá nhân; dựa trên tiếp cận gia đình, có con người gia đình; dựa trên tiếp cận nhóm (nhóm xã hội, giai tầng, giai cấp), có con người nhóm/tập thể; dựa trên tiếp cận toàn bộ xã hội, có con người xã hội hay con người nhân dân. Như đã chỉ ra, dù có ở cấp độ tiếp cận nào đi nữa, thì con người vẫn là chủ thể trong các cấp độ tiếp cận đó. Vấn đề đặt ra là cần xác định đúng vị thế, địa vị với các quyền và nghĩa vụ nhất định của các tư cách chủ thể đó của con người trong phát triển đất nước. Chính sách phát triển con người Việt Nam cần bao quát hết các cấp độ phát triển đó của con người Việt Nam. Hiện nay, ở nước ta vấn đề này chưa được quan tâm đúng mức.

Tiếp đến, con người là chủ thể đa phương diện. Đó là nhận thức đa phương diện/lĩnh vực về con người: Kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội, tộc người, sinh học, tâm lý, lịch sử, môi trường, công nghệ, pháp luật… Trên mỗi phương diện đó, con người đều có những nhu cầu, khát vọng, mong muốn, lợi ích nhất định gắn với phương diện đó. Dù nhìn ở phương diện nào đi nữa thì con người vẫn là con người với các nhu cầu, lợi ích tổng thể của nó. Do vậy, các chính sách cụ thể phát triển con người trên từng phương diện cụ thể cần cân nhắc đầy đủ các nhu cầu, lợi ích đặc thù của con người trên phương diện đó; đồng thời, đặt trong mối liên hệ, quan hệ biện chứng với các chính sách cụ thể khác và chính sách tổng thể phát triển con người. Xã hội có bao nhiêu phương diện thì con người có bấy nhiêu phương diện hay ngược lại. Do vậy, cần phát triển chủ thể đa phương diện đó để phát triển xã hội. Vấn đề này cũng chưa được quan tâm thỏa đáng trong các nghiên cứu ở nước ta.

Cuối cùng, con người là chủ thể của đa giá trị, đa hệ giá trị. Điều đó có nghĩa là con người là chủ thể của giá trị, hệ giá trị quốc gia - dân tộc; giá trị, hệ giá trị văn hóa; giá trị, hệ giá trị cộng đồng; giá trị, hệ giá trị gia đình; giá trị, hệ giá trị của chính con người. Giá trị, các hệ giá trị đó là nguồn lực, động lực của phát triển đất nước, phát huy giá trị, các hệ giá trị đó là phát huy nguồn lực, động lực phát triển đất nước. Con người, quyền con người là sức mạnh sáng tạo, một nguồn lực phát triển vô tận, không cạn kiệt, là lực lượng đóng vai trò quyết định, là loại vốn đặc biệt, vô tận, thúc đẩy phát triển đất nước. Quá trình phát triển, đổi mới đất nước, quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội là quá trình củng cố, tạo ra, làm sâu sắc, lan tỏa và gia tăng các giá trị con người Việt Nam với tư cách là trung tâm, mục tiêu, chủ thể và động lực phát triển đất nước ở Việt Nam.

Con người là một loại vốn để phát triển đất nước. Để phát triển đất nước cần có những loại vốn nhất định. Đó là những vốn vật chất và phi vật chất. Con người thuộc vốn phi vật chất. Do đó, cần nghiên cứu, xây dựng, phát huy vốn con người Việt Nam để tạo động lực phát triển đất nước

3. Con người, quyền con người, quyền công dân trong Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam

Con người, sự tồn tại của con người, tinh thần con người, giá trị con người là yếu tố nền tảng tối đa của pháp luật, thế giới pháp luật trong Nhà nước pháp quyền nói chung, Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam nói riêng. Pháp luật là phương thức tồn tại của con người, nhà nước, xã hội. Do đó, tồn tại con người gắn liền với tồn tại pháp luật. Trong con người có con người pháp luật. Con người pháp luật, trước hết, được hiểu là con người nhân quyền, tức là chủ thể có các quyền và thực hiện các quyền của mình. Nguyên tắc cơ bản của việc luận giải quyền con người trong Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa thể hiện ở chỗ con người để trở thành con người cần có quyền sinh tồn (bảo đảm tính mạng, tài sản, tự do), quyền bảo vệ chính mình khỏi mọi sự xâm hại bất hợp pháp.

Quyền con người là hạt nhân, giá trị cốt lõi của pháp luật, pháp quyền. Nền tảng của quyền con người là tồn tại người, tinh thần con người, giá trị con người, tự do, đạo đức của con người, quyền tự nhiên của con người (quyền con người tự nhiên) và quyền thực chứng của con người (quyền con người thực chứng). Do vậy, pháp luật nhân quyền là cốt lõi của pháp luật trong Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

Quyền con người là giá trị xuất phát và giá trị mục tiêu của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam, phát triển đất nước.

Quyền con người là giá trị phức hợp, được hiểu là một hệ giá trị, bao gồm giá trị tích hợp tổng quát (tổng thể) và các giá trị cụ thể (mỗi quyền con người là một giá trị), tạo thành một hệ giá trị nhất định trong hệ thống giá trị của xã hội, nói cách khác đó là hệ giá trị quyền con người. Quyền con người là giá trị quá trình, tức là có quá trình của nó, được hiểu là giá trị lý tưởng, niềm tin, mục tiêu, nguyên tắc, nội dung, cốt lõi, hiện thực, hành động, đánh giá, kết quả, thụ hưởng.

Quyền con người là một nguồn lực phát triển đất nước, thúc đẩy, gia tăng quyền con người là thúc đẩy, gia tăng nguồn lực phát triển đất nước. Đó là nguồn lực vừa mang tính năng lực, khả năng tiềm tàng, vừa mang tính hiện thực, kết quả cụ thể của phát triển đất nước. Quyền con người là nguồn lực vô tận của phát triển đất nước. Công nhận, tôn trọng, bảo đảm, thúc đẩy, bảo vệ quyền con người là công nhận, tôn trọng, bảo đảm, thúc đẩy, bảo vệ nguồn lực vô tận để phát triển đất nước. Vấn đề đặt ra là phải làm sao để công nhận, tôn trọng, bảo đảm, bảo vệ hiệu quả quyền con người, quyền công dân trong hiện thực để phát huy nguồn lực phát triển đất nước.

Con người là chủ thể trung tâm, chủ thể chính của quyền con người. Chủ thể của quyền con người bao gồm con người cá nhân và con người tập thể (tổ chức).

Cần có tư duy mới về quyền con người, quyền công dân trong bối cảnh mới. Tác giả cho rằng, cần nghiên cứu để xây dựng và thực hiện giá trị luận hay giá trị quan về quyền con người ở nước ta. Đây là tư duy mới, hiện đại về quyền con người, góp phần hiện đại hóa con người Việt Nam trong giai đoạn phát triển đất nước hiện nay. Tư duy này tập trung vào việc nghiên cứu, phát huy các giá trị con người, quyền con người, quyền công dân theo hướng: Hoàn thiện thể chế về quyền con người, quyền công dân theo hướng cụ thể hóa các quyền hiến định, nội luật hóa các quyền con người được ghi nhận trong các điều ước quốc tế về quyền con người; hoàn thiện thể chế về thiết chế quyền con người, quyền công dân theo hướng nâng cao năng lực bảo đảm, bảo vệ quyền con người, quyền công dân; hoàn thiện thể chế về phương thức thực hiện quyền con người, quyền công dân theo hướng tạo điều kiện để chủ thể quyền con người, quyền công dân thực hiện thuận lợi, hiệu quả quyền của mình.

4. Kết luận và kiến nghị

Một là, đổi mới tư duy về phát triển con người Việt Nam. Đó là tư duy, tiếp cận vượt trội, đột phá, tiên phong về phát triển con người, tư duy lấy con người, quyền con người là trung tâm, mục tiêu, chủ thể, nguồn lực và động lực phát triển đất nước nói chung, các thành tố cụ thể của phát triển đất nước nói riêng, nói ngắn gọn, tư duy, tiếp cận lấy con người, phát triển con người làm trung tâm của phát triển đất nước. Cần có cách tiếp cận đa ngành, đa phương diện, liên ngành, tích hợp để phát triển tổng thể, bao trùm, toàn diện con người Việt Nam. Cần con người hóa, nhân quyền hoá toàn bộ quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội Việt Nam, toàn bộ quá trình phát triển đất nước Việt Nam. Cần xây dựng và thực hiện chủ thuyết về phát triển con người trong chủ thuyết phát triển đất nước. Nghiên cứu xây dựng và thực hiện Chiến lược phát triển con người Việt Nam thời đại mới.

Hai là, con người, quyền con người là tư tưởng, giá trị cốt lõi, xuyên suốt quá trình phát triển đất nước, ba trụ cột phát triển đất nước: Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa; Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam; nền dân chủ xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Phát triển đất nước, phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam, xây dựng nền dân chủ xã hội chủ nghĩa phải vì con người, quyền con người, quyền công dân. Phát triển mỗi trụ cột, giải quyết mối quan hệ giữa ba trụ cột phát triển đất nước phải xuất phát, dựa trên và vì con người, quyền con người.

Ba là, quyền con người là giá trị chuỗi: Giá trị nhận thức, tư tưởng, lý luận; giá trị hành vi, thực tiễn (lập pháp, thực hiện, đào tạo, tuyên truyền, phổ biến về quyền con người); giá trị văn hóa, lịch sử; giá trị tổ hợp: Giá trị mục tiêu cao nhất, giá trị quan điểm, giá trị đặc trưng, giá trị định hướng, giá trị giải pháp của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam, giá trị pháp quyền nhân quyền, giá trị phổ biến và đặc thù. Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam lấy quyền con người với tất cả các biểu hiện của nó làm giá trị trung tâm, cốt lõi.

Bốn là, phải phát triển toàn diện, bao trùm con người, nâng cao trí tuệ, năng lực, tiềm năng, khả năng con người Việt Nam để phát huy vai trò con người là trung tâm, mục tiêu, chủ thể, nguồn lực và động lực phát triển đất nước nói chung, phát triển các lĩnh vực cụ thể nói riêng: Kinh tế, chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội, môi trường và các lĩnh vực khác.

Năm là, đường lối, chủ trương của Đảng và chính sách phát triển đất nước nói chung, phát triển các lĩnh vực cụ thể nói riêng ở trung ương và địa phương đều lấy con người, quyền con người là trung tâm, mục tiêu, chủ thể, nguồn lực và động lực phát triển đất nước.

Võ Khánh Vinh