Hướng dẫn công tác thực hành quyền công tố, kiểm sát điều tra và kiểm sát xét xử sơ thẩm án ma túy năm 2017

Nhằm hạn chế tối đa việc bỏ lọt tội phạm, không làm oan người vô tội, tăng cường pháp chế trong hoạt động tư pháp, Vụ Thực hành quyền công tố và Kiểm sát điều tra án ma túy (Vụ 4) đã hướng dẫn công tác THQCT, KS hoạt động tư pháp về giải quyết án ma túy năm 2017 như sau:

1. Trong việc tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm và kiến nghị khởi tố

Viện kiểm sát các cấp phải tuân thủ thực hiện đúng những quy định đang có hiệu lực thi hành trong BLTTHS năm 2003; Thông tư liên tịch số 06/2013/TTLT ngày 02/8/2013 của Bộ Công an, Bộ Quốc phòng, Bộ Tài chính, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, VKSNDTC; Luật Tổ chức VKSND năm 2014 về việc tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm và kiến nghị khởi tố, cần tập trung làm thực hiện tốt một số nội dung sau:

– Phân công cụ thể lãnh đạo đơn vị và Kiểm sát viên, Kiểm tra viên thực hiện nhiệm vụ này; cán bộ được phân công phải thực hiện đầy đủ các quy trình, thủ tục từ tiếp nhận, cập nhật vào sổ theo dõi thụ lý, đến việc phân loại xử lý, xây dựng và quản lý hồ sơ; xây dựng báo cáo và đề xuất hướng xử lý đối với vụ việc theo quy định.

– Chấp hành nghiêm túc chế độ trực nghiệp vụ, việc tiếp công dân; quy định về việc bố trí đặt hòm thư tiếp nhận tố giác, tin báo về tội phạm; việc nắm bắt và xử lý các thông tin về tội phạm ma túy trên các phương tiện thông tin đại chúng.

– Kịp thời xây dựng báo cáo ban đầu gửi Viện kiểm sát cấp trên theo đúng Quy chế số 379 của VKSNDTC. Nội dung báo cáo phải nêu được đầy đủ sự việc diễn ra, việc bắt giữ đối tượng có hành vi phạm tội, thu giữ vật chứng, các biện pháp mà cơ quan chức năng đã tiến hành; những khó khăn vướng mắc và nội dung đề xuất, đề nghị hướng dẫn của Viện kiểm sát cấp trên.

– Chủ động báo cáo và tranh thủ sự chỉ đạo của cấp ủy để xây dựng quy chế phối hợp liên ngành trong việc tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm và kiến nghị khởi tố về tội phạm ma túy trên địa bàn.

– Khi xây dựng kế hoạch công tác năm 2017, các đơn vị bắt buộc phải xây dựng kế hoạch kiểm sát việc giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm và kiến nghị khởi tố đối với Cơ quan điều tra. Phấn đấu mỗi đơn vị phải thực hiện được ít nhất 01 cuộc kiểm sát trực tiếp đối với Cơ quan điều tra cùng cấp và 01 cuộc kiểm tra đơn vị VKSND cấp dưới về công tác này. Sau khi kiểm sát, kiểm tra phải ban hành được kết luận đánh giá những ưu điểm, khuyết điểm và tồn tại, nếu có vi phạm thì ban hành kiến nghị hoặc kháng nghị yêu cầu khắc phục vi phạm, thiếu sót hoặc hủy bỏ các quyết định trái pháp luật.

2. Trong việc khởi tố vụ án, khởi tố bị can

Kiểm sát chặt chẽ việc khởi tố vụ án, khởi tố bị can của Cơ quan điều tra ngay từ khi tiến hành hoạt động kiểm sát giải quyết về tố giác, tin báo về tôi phạm và kiến nghị khởi tố, cần chú ý một số nội dung sau:

– Kiểm sát chặt chẽ việc lập biên bản thu giữ, niêm phong và mở niêm phong đối với vật chứng thu giữ nghi là ma túy; trong các trường hợp cần xác định trọng lượng (khối lượng), trích mẫu để thực hiện trưng cầu giám định; kiểm sát chặt chẽ nội dung quyết định trưng cầu giám định của Cơ quan điều tra và kết luận giám định của Cơ quan chuyên môn trong các vụ án liên quan đến ma túy tập trung vào việc xác định loại và trọng lượng (khối lượng) ma túy như BLHS đã quy định; hết sức lưu ý các trường hợp phê chuẩn khởi tố bị can trong các vụ án khám phá qua truy xét, không thu giữ được vật chứng.

– Trong khi chờ đợi BLHS năm 2015 có hiệu lực thi hành, yêu cầu các địa phương vẫn phải thực hiện nghiêm túc các quy định của BLHS hiện hành về các tội phạm về ma túy và thực hiện nghiêm túc các văn bản hướng dẫn của Ngành để xử lý các vụ án về ma túy, như Công văn số 468 ngày 05/02/2016, số 2522 ngày 29/6/2016 và số 2878 ngày 25/7/2016 của VKSNDTC. Việc chỉ đạo của Lãnh đạo VKSNDTC đối với việc giải quyết các vụ án về ma túy không thay đổi, vì vậy các đơn vị vậy phải kiên quyết thực hiện: Chỉ tiến hành giám định hàm lượng với 4 trường hợp mà Thông tư liên tịch số 08 đã quy định; xử lý nghiêm đối với các tội phạm mua bán trái phép chất ma túy; đối với các trường hợp mua bán, sử dụng các chất như chất ma túy nhưng khi giám định không phải chất nằm trong danh mục các chất ma túy, tiền chất dùng vào việc sản xuất chất ma túy thì phải yêu cầu Cơ quan điều tra củng cố làm chặt chẽ về ý thức chủ quan của người có hành vi vi phạm để xử lý theo đúng quy định của pháp luật (khoản 2 Điều 1 của TTLT số 08); tích cực tham mưu, phản ánh với Đoàn Đại biểu Quốc hội tại địa phương về những khó khăn vướng mắc khi xử lý các vụ án về ma túy và đề xuất việc ủng hộ quan điểm của ngành khi tham gia xây dựng sửa đổi BLHS năm 2015.

– Phối hơp chặt chẽ với Cơ quan điều tra cùng cấp để xác định đúng thẩm quyền điều tra, nếu thấy vụ án đang điều tra không thuộc thẩm quyền điều tra, Viện Kiểm sát phải kịp thời yêu cầu Cơ quan điều tra làm các thủ tục để chuyển vụ án đến Cơ quan điều tra có thẩm quyền, không để xảy ra trường hợp Viện kiểm sát ra Quyết định chuyển vụ án hình sự khi vụ án đã kết thúc điều tra.

3. Trong việc bắt, tạm giữ, tạm giam

Viện kiểm sát các cấp cần phải kiểm sát chặt chẽ các căn cứ để thực hiện việc bắt, giữ của Cơ quan điều tra khắc phục tình trạng lạm dụng việc bắt, giữ; nhất là trường hợp giữ người trong trường hợp khẩn cấp.

– Khi phê chuẩn lệnh giữ người trong trường hợp khẩn cấp, gia hạn tạm giữ, bắt bị can để tạm giam và tạm giam bị can phải kiểm sát chặt chẽ về các căn cứ, áp dụng đúng các quy định của BLTTHS và các văn bản hướng dẫn đang có hiệu lực thi hành. Trường hợp trong hồ sơ đề nghị phê chuẩn chưa đủ tài liệu, chứng cứ để thực hiện phê chuẩn thì phải yêu cầu Cơ quan điều tra kịp thời bổ sung. Nếu đã yêu cầu mà không cung cấp đủ chứng cứ thì kiên quyết không phê chuẩn, đồng thời yêu cầu trả tự do ngay cho người bị bắt, tạm giữ.

– Lưu ý các trường hợp bắt quả tang tội phạm về ma túy có cả những người có liên quan có mặt tại thời điểm bắt giữ như: Lái xe taxi, người thân, hoặc bạn bè,… thì phải yêu cầu Cơ quan điều tra tập trung khẩn trương xác minh làm rõ mối quan hệ và hành vi có liên quan đến tội phạm về ma túy của người đó để xử lý kịp thời nhằm giảm tỷ lệ bắt giữ hình sự nhưng sau đó phải xử lý hành chính.

– Phấn đấu không để trường hợp Viện kiểm sát đã phê chuẩn về tội phạm ma túy sau phải đình chỉ điều tra vì không phạm tội hoặc Tòa án tuyên không phạm tội.

4. Trong giai đoạn điều tra, truy tố các vụ án hình sự về ma túy

– Kịp thời vào sổ thụ lý theo dõi kịp thời, các vụ án đã khởi tố điều tra; phân công Kiểm sát viên, Kiểm tra viên giúp việc thực hành quyền công tố và Kiểm sát điều tra đối với vụ án. Người được phân công phải bám sát và kiểm sát chặt chẽ quá trình điều tra thu thập chứng cứ của Điều tra viên. Thực hiện nghiêm túc quy định, với từng vụ án phải có ít nhất một yêu cầu điều tra. Ngay sau khi có quyết định phân công, người được phân công thụ lý phải nghiên cứu hồ sơ đề ra yêu cầu điều tra đối với vụ án và trong quá trình điều tra phải bám sát tiến độ điều tra vụ án, yêu cầu Điều tra viên thực hiện các nội dung đã được yêu cầu điều tra. Nếu trong quá trình kiểm sát phát hiện những vấn đề mới cần phải làm rõ hoặc những yêu cầu điều tra chưa được thực hiện thì tiếp tục ban hành yêu cầu điều tra bổ sung, nhắc lại những yêu cầu chưa được thực hiện.

– Đối với những vụ án lớn, có tính chất đặc biệt nghiêm trọng, phức tạp, nhiều bị can, liên quan đến nhiều địa bàn khác nhau thì Lãnh đạo đơn vị cần phải quan tâm, chỉ đạo sát sao, định kỳ Kiểm sát viên, Kiểm tra viên thụ lý vụ án báo cáo để nắm chắc tiến độ hàng tuần và có định hướng giải quyết tiếp.

Kiểm sát viên phải tham gia trực tiếp kiểm sát việc hỏi cung của Điều tra viên, ít nhất một lần trên một bị can. Đối với nhưng bị can có đơn khiếu nại, kêu oan hoặc tố cáo việc Điều tra viên thiếu khách quan hoặc lúc nhận tội, lúc không nhận tội thì Kiểm sát viên phải trực tiếp lấy lời khai bị can để làm rõ nội dung và đề xuất biện pháp giải quyết kịp thời, chú ý thực hiện nguyên tắc suy đoán vô tội; kiểm sát chặt chẽ việc thực hiện các quy định của pháp luật về đảm bảo các quyền của bị can trong tố tụng hình sự như việc được giải thích quyền và nghĩa vụ, quyền được thuê hoặc chỉ định luật sư bào chữa, quyền im lặng…

– Việc gia hạn thời hạn điều tra vụ án, gia hạn tạm giam phải thực hiện đúng quy định. Văn bản đề nghị gia hạn lần 3 với vụ án và bị can phải được gửi đến VKSNDTC (Vụ 4), ít nhất 10 ngày trước khi hết hạn.

– Hạn chế thấp nhất việc trả hồ sơ giữa các cơ quan tiến hành tố tụng. Tiếp tục thực hiện việc theo dõi quản lý chặt chẽ việc trả hồ sơ để điều tra bổ sung giữa các cơ quan tiến hành tố tụng, báo cáo định kỳ của các đơn vị phải phản ánh đầy đủ, chính xác số liệu thống kê, nêu và phân tích cụ thể các lý do, đánh giá được nguyên nhân và trách nhiệm của từng cơ quan tiến hành tố tụng. Trong báo cáo phải nêu rõ số liệu về phân tích cụ thể trường hợp trả hồ sơ điều tra bổ sung trong các vụ án thuộc các tội phạm về ma túy do ảnh hưởng của Công văn số 234 ngày 17/9/2014 của Tòa án nhân dân tối cao.

– Tiến hành kiểm sát chặt chẽ các quyết định tố tụng của Cơ quan điều tra như: Quyết định đình chỉ điều tra vụ án, đình chỉ điều tra bị can; Quyết định tạm đình chỉ điều tra vụ án,tạm đình chỉ điều tra bị can…; kịp thời phát hiện những vi phạm (nếu có), để ban hành quyết định yêu cầu Cơ quan điều tra thay đổi hoặc hủy bỏ. Cùng với việc thống kê theo dõi các vụ án tạm đình chỉ điều tra theo hướng dẫn chung của ngành, năm 2017 các VKSND địa phương phải rà soát, thống kê, báo cáo các vụ án tạm đình chỉ điều tra thuộc các giai đoạn tố tụng trong thời gian 03 năm (2014, 2015, 2016), triển khai thực hiện và có báo cáo trước tháng 3/2017, trong khi chờ văn bản hướng dẫn cụ thể về nội dung này, các VKSND địa phương cần lưu ý triển khai ngay một số nội dung sau:

+ Chủ trì phối hợp chặt chẽ với Cơ quan tiến hành tố tụng cùng cấp có kế hoạch rà soát lập đầy đủ danh sách các trường hợp tạm đình chỉ vụ án, bị can, bị cáo qua các giai đoạn tố tụng thời điểm năm 2016 trở về trước, đặc biệt là trong giai đoạn 3 năm 2014, 2015, 2016, hoàn thành trước tháng 3/2017.

+ Xây dựng báo cáo thống kê liên ngành Công an – Viện kiểm sát – Tòa án từng cấp đối với án tạm đình chỉ điều tra. Trên cơ sở danh sách đã lập, ký xác nhận khi triển khai rà soát đầu năm 2016, tiếp tục kiểm tra, rà soát hồ sơ án tạm đình chỉ ở thời gian tiếp sau để xây dựng báo cáo bổ sung.

+ Kiểm tra, rà soát, phân loại các vụ án, bị can, bị cáo tạm đình chỉ, để phân ra các tiêu chí như: các vụ án chưa khởi tố bị can; và các vụ án đã khởi tố bị can (trong mỗi loại này chia ra: đã hết thời hiệu, đã hết thời hiệu đối với bị can không bị truy nã, BLHS hiện hành không quy định hành vi đã khởi tố là tội phạm, còn căn cứ để tiếp tục xử lý). Tương tự như vậy đối với các vụ án do Viện kiểm sát tạm đình chỉ vụ án, bị can và các vụ án do Tòa án tạm đình chỉ xét xử vụ án, bị cáo. Đánh giá cụ thể về tình hình chấp hành pháp luật trong việc ban hành các Quyết định trong lĩnh vực này, đề xuất những khó khăn, vướng mắc bất cập và kiến nghị các giải pháp để tháo gỡ.

5. Trong giai đoạn xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự về ma túy

– Thực hiện nghiêm túc các quy định về quy trình thủ tục và kỹ năng nghiệp vụ trong thực hành quyền công tố, kiểm sát xét xử sơ thẩm vụ án hình sự với các tội phạm về ma túy, chủ động trong xét hỏi và tranh luận với luật sư, bị cáo nhằm bảo vệ quan điểm đã truy tố trong cáo trạng.

– Những trường hợp Tòa án vận dụng hướng dẫn tại Công văn số 234 hoặc các văn bản khác của Tòa án hướng dẫn về giám – định hàm lượng chất ma túy để trả hồ sơ điều tra bổ sung thì phải căn cứ vào quy định của BLHS và TTLT số 08 và hướng dẫn của ngành để chuyển hồ sơ lại cho Tòa án xét xử theo đúng quy định của pháp luật. Việc Tòa án ra Quyết định cho bị cáo được miễn trách nhiệm hình sự, đình chỉ xét xử đối với vụ án hoặc xử không phù hợp với quy định của pháp luật thì Viện kiểm sát phải kháng nghị hoặc đề nghị Viện kiểm sát cấp trên quyết định kháng nghị. Viện kiểm sát các cấp tiếp tục địa phương tập hợp các trường hợp vận dụng hướng dẫn tại Công văn 234 để báo cáo Viện kiểm sát cấp trên và báo cáo Hội đồng nhân dân, cấp ủy cùng cấp về tình hình chấp hành pháp luật tại địa bàn.

– Thực hiện nghiêm túc về thẩm quyền THQCT và KSĐT, KSXX sơ thẩm các vụ án về ma túy theo quy định của pháp luật và quy chế nghiệp vụ của ngành. Đối với những vụ án VKSND cấp trên thụ lý THQCT và KSĐT phải kịp thời có văn bản thông báo và đề nghị VKSND cấp có thẩm quyền cử Kiểm sát viên tham gia nghiên cứu hồ sơ vụ án, trước khi có kết luận điều tra vụ án.

6. Trong hoạt động tư pháp

– Tiến hành phân loại các đơn được gửi đến để tiến hành giải quyết theo đúng trình tự, thời hạn quy định. Đối với những đơn không thuộc thẩm quyền phải kịp thời chuyển đến các Cơ quan đang thụ lý hồ sơ để giải quyết. Những đơn, thư khiếu nại liên quan đến việc giám định hàm lượng, về chất ma túy, về sử dụng các biện pháp nghiệp vụ khác… thì phải nghiên cứu kỹ các văn bản pháp luật liên quan; trường hợp cần thiết phải có văn bản tham khảo ý kiến của cơ quan chuyên môn trước khi trả lời.

– Đối với những đơn khiếu nại, tố cáo liên quan đến hoạt động tố tụng của Điều tra viên, Kiểm sát viên, Thẩm phán thì phải kiểm tra, xem xét thận trọng, khách quan; nếu có dấu hiệu của tội phạm xâm phạm hoạt động tư pháp thì phải chuyển đến Cơ quan điều tra của VKSNDTC để xem xét giải quyết theo thẩm quyền.

– Với những thông tin liên quan đến tội phạm ma túy thuộc địa bàn được nêu trên phương tiện thông tin đại chúng, phải khẩn trương xác minh, nếu có dấu hiệu của tội phạm phải có văn bản yêu cầu Cơ quan điều tra xử lý theo thẩm quyền. Với các thông tin được nêu tại điểm báo của Viện kiểm sát cấp trên phải tổ chức kiểm tra nghiên cứu hồ sơ cụ thể và kịp thời có văn bản báo cáo kết quả về Viện kiểm sát cấp trên theo đúng quy định.

Ngoài ra, trong Hướng dẫn còn hướng dẫn một số nội dung trọng tâm liên quan như: Tiếp tục triển khai, quán triệt, thực hiện các Chỉ thị, Nghị quyết, xây dựng luật; công tác tương trợ tư pháp; công tác kiểm tra, hướng dẫn, chỉ đạo nghiệp vụ đối với VKSND cấp dưới; chế độ báo cáo…

Trong quá trình thực hiện hướng dẫn này, nếu có gì khó khăn vướng mắc hoặc đề xuất gì, đề nghị Viện kiểm sát các cấp kịp thời phản ảnh về VKSNDTC (Vụ 4) để xử lý.

Ngân Hà