Trao đổi về cấu thành tội phạm tại khoản 1 Điều 141 Bộ luật Hình sự năm 2015 về tội hiếp dâm

Theo quan điểm thứ nhất trong bài viết của tác giả Hoàng Quảng Lực đăng trên Tạp chí Kiểm sát số 20/2023, phân tích, lý giải về yếu tố cấu thành tội phạm theo quy định tại khoản 1 Điều 141 Bộ luật Hình sự năm 2015, sửa đổi, bổ sung năm 2017 (BLHS năm 2015): Hành vi khách quan được mô tả tại khoản 1 của điều luật là hành vi dùng vũ lực hoặc đe dọa dùng vũ lực hoặc lợi dụng tình trạng không thể tự vệ được của nạn nhân hoặc thủ đoạn khác giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác trái với ý muốn của nạn nhân. Vì vậy, nếu quá trình thực hiện hành vi trên, người thực hiện hành vi có gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của nạn nhân mà tỉ lệ tổn thương cơ thể dưới 31% thì chỉ bị xử lý theo khoản 1 của điều luật. Tác giả đồng ý với ý kiến trên. Tương tự, đối với ví dụ trong bài viết, về quan điểm giải quyết vụ án, tác giả cũng đồng tình với quan điểm thứ nhất, theo đó Cao Văn H chỉ nên bị xử lý về tội hiếp dâm theo khoản 1 Điều 141 BLHS năm 2015. Cụ thể tình huống pháp lý như sau:

Cao Văn H sinh năm 1994 và Đinh Nữ Như Q sinh năm 1996 quen biết qua mạng xã hội. Ngày 19/7/2022, Q nhắn tin hẹn gặp H để trò chuyện. Khoảng 20h cùng ngày, H điều khiển xe mô tô đến đón Q đi chơi. Đến thôn K, xã Y, huyện M, H dừng xe tại bãi cỏ, cách đường liên thôn khoảng 25m. Sau đó H có hành vi quấy rối đối với Q để giao cấu, nhưng Q không đồng ý và ngăn cản, chống cự. Trước thái độ chống đối của Q, H đã dùng vũ lực làm Q ngã vào hàng rào thép gai, gây thương tích cho Q với tỉ lệ tổn thương cơ thể là 13%.

Về cấu thành tội phạm, tác giả đồng tình với cách phân tích, lập luận của tác giả Hoàng Quảng Lực cho rằng “dấu hiệu gây thương tích hoặc gây tổn hại sức khỏe cho nạn nhân không phải là dấu hiệu bắt buộc phải có trong cấu thành tội phạm quy định tại khoản 1 Điều 141 Bộ luật Hình sự”. Tuy nhiên, không ngẫu nhiên mà nhà làm luật lại đưa vào tình tiết định khung “gây thương tích hoặc gây tổn hại sức khỏe của nạn nhân mà tỉ lệ...” ở khoản 2 và khoản 3 của điều luật và chọn các mốc phần trăm tỉ lệ tổn thương cơ thể là 31% và 61%. So sánh với hành vi cố ý tương tự là hành vi “cố ý gây thương tích” quy định tại Điều 134 BLHS năm 2015, có thể thấy, với cùng một hậu quả về vật chất như trên, nhưng nếu động cơ thực hiện hành vi khác nhau, cố ý xâm phạm khách thể khác nhau thì tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội của mỗi hành vi khác nhau, do đó, chế tài xử phạt sẽ khác nhau.

Chế tài và mức hình phạt của tội cố ý gây thương tích quy định tại các khoản 1, 2, 3 Điều 134 BLHS năm 2015 thấp hơn nhiều so với tội hiếp dâm có gây thương tích quy định tại khoản 1, 2, 3 Điều 141 BLHS năm 2015. Như vậy, nội dung và hàm ý mà nhà làm luật muốn hướng đến khi đưa vào các tình tiết định khung “gây thương tích...” trong tội hiếp dâm là để đánh giá đầy đủ tính chất và hậu quả của hành vi hiếp dâm, cái mà người phạm tội mong muốn thực hiện. Vì vậy, việc không quy định hành vi dùng vũ lực gây thương tích cho nạn nhân với tỉ lệ thương tích dưới 31% khi thực hiện hành vi hiếp dâm là tình tiết định khung tăng nặng là phù hợp với chính sách hình sự đối với tội hiếp dâm. Trường hợp này nếu xử lý người thực hiện hành vi hiếp dâm cả hai tội thì sẽ bất lợi cho người phạm tội bởi lẽ động cơ, khách thể họ mong muốn hướng đến và bằng mọi giá thực hiện không phải là sức khỏe của người khác.

Tác giả cũng cho rằng hành vi dùng vũ lực gây thương tích cho nạn nhân với tỉ lệ tổn thương cơ thể dưới 31% chỉ được xem là một trong các hậu quả của tội phạm, đây là hậu quả vật chất do hành vi hiếp dâm gây ra. Vì vậy, quá trình áp dụng pháp luật, cơ quan tiến hành tố tụng hoàn toàn có thể thu hút hành vi này vào “mặt khách quan” của tội phạm để xem xét, giải quyết về vấn đề buộc bồi thường thiệt hại cho bị hại. Việc cùng một hành vi hiếp dâm nhưng nếu người thực hiện còn gây thương tích từ 31% trở lên thì chỉ bị xử lý về tội hiếp dâm theo khoản 2, 3 Điều 141 BLHS năm 2015 nhưng nếu dưới 31% thì bị xử lý về hai tội, xâm phạm 02 khách thể khác nhau, theo tác giả là chưa phù hợp và chính xác về mặt nội hàm, ý nghĩa của điều luật, chưa đáp ứng về chính sách hình sự và nguyên tắc xử lý trong BLHS.

Vì vậy, đối với ví dụ trong bài viết của tác giả Hoàng Quảng Lực, tác giả cho rằng quan điểm của các cơ quan tiến hành tố tụng huyện M là phù hợp và chính xác, Viện kiểm sát nhân dân tỉnh B kháng nghị bản án hình sự sơ thẩm vì cho rằng cấp sơ thẩm bỏ lọt tội phạm cố ý gây thương tích là chưa phù hợp, thiếu căn cứ và bất lợi cho người phạm tội.

Quan điểm của tác giả Hoàng Quảng Lực cho rằng hành vi của H đã thỏa mãn đủ các yếu tố cấu thành tội phạm của cả hai tội là hiếp dâm và cố ý gây thương tích. Tuy nhiên, căn cứ hướng dẫn tại Mục 2, Công văn số 233/TANDTC-PC ngày 01/10/2019 của Tòa án nhân dân tối cao về trao đổi, giải thích nghiệp vụ thông qua tổng kết thực tiễn công tác xét xử, đối với trường hợp người thực hiện một hay nhiều hành vi thỏa mãn dấu hiệu cấu thành tội phạm của nhiều tội thì chỉ bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội nặng hơn thì khi so sánh về chế tài của hai tội phạm trên (như tác giả đã phân tích), cho thấy cơ quan tiến hành tố tụng huyện M chỉ xử lý H về tội hiếp dâm quy định tại khoản 1 Điều 141 BLHS năm 2015 là phù hợp.

Trên đây là ý kiến của tác giả về vấn đề xác định các dấu hiệu trong hành vi khách quan của tội hiếp dâm quy định tại khoản 1 Điều 141 BLHS năm 2015.

Nguyễn Trung Hiếu