Rút kinh nghiệm từ vụ án hành chính bị hủy do có kháng nghị của Viện kiểm sát

 Nội dung vụ án

Thực hiện Dự án xây dựng Trường tiểu học tại xã Tân Nhựt, huyện Bình Chánh, ngày 20/6/2017, UBND huyện Bình Chánh ban hành Quyết định số 7489/QĐ-UBND về việc thu hồi phần đất có diện tích 554,4m² thuộc một phần thửa số 12, tờ bản đồ số 16, theo tài liệu 02/CT-UB (tương ứng một phần thửa số 1, tờ bản đồ số 38 theo tài liệu bản đồ địa chính) thuộc Bộ địa chính xã Tân Nhựt, huyện Bình Chánh, thành phố Hồ Chí Minh đối với ông T.Đ.K.

Ngày 07/6/2018, UBND huyện Bình Chánh ban hành Quyết định số 5448/QĐ-UBND về bồi thường, hỗ trợ thiệt hại đối với ông T.Đ.K với tổng số tiền 450.143.606 đồng, bao gồm: Bồi thường đất nông nghiệp trồng cây lâu năm 194.069.383 đồng; hỗ trợ đào tạo, chuyển đổi nghề và tìm kiếm việc làm 178.732.125 đồng; bồi thường cây trồng 71.342.098 đồng; bồi thường, hỗ trợ chi phí di chuyển 6.000.000 đồng. Ông T.Đ.K cho rằng Quyết định số 5448 chỉ bồi thường cho gia đình ông về đất trồng cây lâu năm, bồi thường cây trồng, hỗ trợ đào tạo, chuyển đổi nghề và tìm kiếm việc làm, hỗ trợ di chuyển nhà mà không bồi thường đất ở, nhà ở và bố trí tái định cư là không thỏa đáng, nên ông khiếu nại đến Chủ tịch UBND huyện Bình Chánh.

Ngày 18/3/2019, Chủ tịch UBND huyện Bình Chánh ban hành Quyết định số 2563/QĐ- UBND về việc giải quyết khiếu nại lần một với nội dung: Không chấp nhận khiếu nại của ông T.Đ.K, giữ nguyên Quyết định số 5448, giao Ban bồi thường, giải phóng mặt bằng tham mưu cho UBND huyện hỗ trợ vật kiến trúc, nhà ở, công trình xây dựng của ông T.Đ.K theo quy định, giao UBND xã Tân Nhựt xử lý phiếu đăng ký xây dựng nhà của ông T.Đ.K, được UBND xã Tân Nhựt xác nhận ngày 23/3/2006.

Ngày 12/4/2019, UBND huyện Bình Chánh ban hành Quyết định số 3388/QĐ- UBND về hỗ trợ thiệt hại bổ sung đối với ông T.Đ.K số tiền 94.135.409 đồng. Không đồng ý, ông T.Đ.K gửi đơn khiếu nại đến Chủ tịch UBND thành phố Hồ Chí Minh đề nghị bồi thường phần đất bị thu hồi theo hạn mức đất ở 300m² do có căn nhà được tạo lập trên phần đất này; yêu cầu bồi thường đối với nhà ở, công trình xây dựng bị ảnh hưởng trong Dự án do căn nhà ở đã được UBND xã Tân Nhựt cấp phép vào tháng 3/2006 và yêu cầu được bố trí tái định cư theo quy định do bị giải tỏa trắng Dự án.

Ngày 05/7/2019, Chủ tịch UBND thành phố Hồ Chí Minh ban hành Quyết định số 2863/QĐ-UBND về việc giải quyết khiếu nại của ông T.Đ.K (lần 2) với nội dung: Không công nhận nội dung khiếu nại của ông T.Đ.K; giao UBND huyện Bình Chánh kiểm tra, rà soát nội dung ông T.Đ.K nêu tại buổi đối thoại giải quyết khiếu nại ngày 23/5/2019 về khiếu nại yêu cầu được hỗ trợ tái định cư do bị giải tỏa trắng tại Dự án để xem xét giải quyết theo đúng quy định pháp luật. Ngày 17/7/2019, Chủ tịch UBND huyện Bình Chánh ban hành Quyết định giải quyết khiếu nại số 6281/QĐ-UBND với nội dung không công nhận nội dung ông T.Đ.K khiếu nại UBND huyện Bình Chánh chưa giải quyết yêu cầu bố trí tái định cư.

Ngày 17/3/2020, ông T.Đ.K có đơn khởi kiện yêu cầu Tòa án giải quyết: Hủy các Quyết định số 5448, Quyết định số 2563, Quyết định số 2863, Quyết định số 3388 và Quyết định số 6281; buộc UBND huyện Bình Chánh bồi thường cho ông 200m² đất ở và bồi thường 100% giá trị vật kiến trúc, nhà ở, công trình xây dựng bị ảnh hưởng trong dự án; buộc UBND huyện Bình Chánh bố trí tái định cư cho gia đình ông.

Tại phiên tòa sơ thẩm, người khởi kiện thay đổi một phần yêu cầu khởi kiện, cụ thể: Yêu cầu UBND huyện Bình Chánh thực hiện việc bồi thường 81,88m² theo giá đất ở, giữ nguyên các yêu cầu còn lại.

Quá trình giải quyết vụ án

Bản án hành chính sơ thẩm số 1491/2022/HC-ST ngày 06/9/2022 của TAND thành phố Hồ Chí Minh tuyên xử: Chấp nhận toàn bộ yêu cầu khởi kiện của ông T.Đ.K; hủy các Quyết định bị khởi kiện. Buộc UBND huyện Bình Chánh thực hiện nhiệm vụ, công vụ trong việc bồi thường, hỗ trợ, tái định cư cho ông T.Đ.K theo quy định của pháp luật.

Trên cơ sở đơn đề nghị kháng nghị Giám đốc thẩm của Chủ tịch và UBND huyện Bình Chánh, thành phố Hồ Chí Minh, ngày 07/02/2024, Viện cấp cao 3 đã ban hành Quyết định kháng nghị giám đốc thẩm số 57/QĐ-VKS-HC đối với Bản án sơ thẩm, đề nghị Ủy ban Thẩm phán TAND cấp cao tại thành phố Hồ Chí Minh hủy Bản án sơ thẩm nêu trên, chuyển hồ sơ vụ án cho TAND thành phố Hồ Chí Minh để xét xử sơ thẩm lại theo quy định của pháp luật.

Tại Quyết định giám đốc thẩm số 03/2024/HC-GĐT ngày 11/4/2024 của TAND cấp cao tại thành phố Hồ Chí Minh đã quyết định: Chấp nhận Quyết định kháng nghị 57/QĐ-VKS-HC ngày 07/02/2024 của Viện trưởng Viện cấp cao 3; hủy Bản án sơ thẩm số 1491/2022/HC-ST ngày 06/9/2022 của TAND thành phố Hồ Chí Minh; Giao hồ sơ cho TAND thành phố Hồ Chí Minh xét xử lại theo thủ tục sơ thẩm.

Những vấn đề cần rút kinh nghiệm

Thứ nhất, việc bồi thường về đất: Căn cứ Giấy chứng nhận QSDĐ số 3660/QSDĐ do UBND huyện Bình Chánh cấp ngày 25/4/2003 cho bà N.T.B thì toàn bộ phần đất bà N.T.B được cấp Giấy chứng nhận có mục đích sử dụng là “V” (đất vườn). Ông N.Đ.K được bà N.T.B tặng cho nhưng chưa làm thủ tục sang tên và chưa xin chuyển mục đích sử dụng đất từ đất vườn sang đất ở. Do đó, về mặt pháp lý, phần diện tích đất 554,4m² mà ông T.Đ.K nhận tặng cho từ bà N.T.B vào năm 2000 vẫn được xem là đất vườn. Vì vậy, việc UBND huyện Bình Chánh bồi thường cho ông K theo giá đất nông nghiệp là đúng quy định tại Điều 11 Luật Đất đai năm 2013.

Thứ hai, về quy hoạch sử dụng đất: Quyết định số 6993/QĐ-UB-QLĐT ngày 24/12/1998 của UBND thành phố Hồ Chí Minh về việc phê duyệt điều chỉnh quy hoạch chung huyện Bình Chánh, thành phố Hồ Chí Minh thì huyện Bình Chánh đã được xác lập quy hoạch đô thị từ năm 1998, định hướng phát triển đô thị là “đô thị đặc biệt” gồm 02 khu vực là nội thành và ngoại thành; đồng thời, xã Tân Nhựt cũng không phải là vùng sâu, vùng xa theo Quyết định số 1232/1999/QĐ ngày 24/12/1999 của Thủ tướng Chính phủ về phê duyệt danh sách các xã đặc biệt khó khăn và biên giới thuộc phạm vi chương trình phát triển kinh tế các xã đặc biệt khó khăn miền núi và vùng sâu, vùng xa. Căn cứ điểm d khoản 1 Điều 62 Luật Xây dựng năm 2003 quy định: “Trước khi khởi công xây dựng công trình chủ đầu tư phải có giấy phép xây dựng, trừ trường hợp xây dựng các công trình sau đây: ...d) Nhà ở riêng lẻ tại vùng sâu, vùng xa không thuộc đô thị, không thuộc điểm dân cư tập trung, điểm dân cư nông thôn chưa có quy hoạch xây dựng được duyệt". Như vậy, căn cứ các quy định trên, việc xây dựng nhà của ông N.Đ.K vào tháng 3/2006 thuộc trường hợp phải xin cấp giấy phép xây dựng trước khi xây dựng nhà.

Bản án sơ thẩm viện dẫn Quyết định số 6013/QĐ-UBND ngày 26/11/2012 của UBND thành phố Hồ Chí Minh về duyệt đồ án quy hoạch chung xây dựng huyện Bình Chánh và Quyết định số 4948/QĐ-UBND ngày 11/9/2013 của UBND thành phố Hồ Chí Minh về duyệt đồ án quy hoạch phân khu tỷ lệ 1/2000 khu dân cư Tam giác xã Tân Nhựt, huyện Bình Chánh để cho rằng tại thời điểm ông K xây dựng nhà (tháng 3 năm 2006) thì xã Tân Nhựt và huyện Bình Chánh chưa có quy hoạch của cơ quan Nhà nước và ông K không thuộc trường hợp phải có giấy phép trước khi xây dựng nhà là không đúng quy định pháp luật.

Thứ ba, về việc bồi thường, hỗ trợ nhà ở: Theo Phiếu đăng ký xây dựng nhà ở ngày 06/3/2006 của ông K, đã được UBND xã Tân Nhựt xác nhận ngày 23/3/2006 có nội dung: Ông K được phép xây dựng (sửa chữa, cải tạo) nhà ở thuộc dạng không phải xin cấp Giấy phép xây dựng theo quy định tại điểm g khoản 1 Điều 5 của quy định ban hành kèm theo Quyết định số 04/2006/QĐ-UBND ngày 17/01/2006 của UBND thành phố Hồ Chí Minh. Nhưng theo Công văn số 9271/GPXD-QLĐT ngày 18/10/2018 của Phòng quản lý đô thị đã xác định việc UBND xã Tân Nhựt chấp thuận cho ông T.Đ.K xây dựng nhà ở trên phần đất đã được cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất nông nghiệp là không phù hợp theo quy định tại khoản 1 Điều 4 Quyết định số 04/2006/QĐ-UBND ngày 17/01/2006 của UBND thành phố Hồ Chí Minh.

Tại Biên bản về xác định một số nội dung liên quan đến việc giải quyết, xác nhận Phiếu đăng ký xây dựng nhà ở của ông T.Đ.K ngày 07/6/2023 có nội dung: Ông T.Đ.K đã xây dựng sai vị trí so với Bản vẽ sơ đồ vị trí xây dựng được UBND xã Tân Nhựt xác nhận ngày 23/3/2006, xây dựng trên đất vườn của bà N.T.B không được UBND xã Tân Nhựt cho phép và tăng diện tích xây dựng 32,98m² (từ 56,25m² lên 89,23m²), thời điểm xây dựng là tháng 3/2006. Các nội dung này là tình tiết mới, phát sinh sau ngày xét xử sơ thẩm, được UBND huyện Bình Chánh cung cấp kèm theo đơn đề nghị kháng nghị giám đốc thẩm, đã làm thay đổi nội dung giải quyết vụ án của Tòa án cấp sơ thẩm khi nhận định cho rằng nhà xây trên đất của ông T.Đ.K là hợp pháp vì đã được UBND xã Tân Nhựt cho phép xây dựng.

Như vậy, trường hợp của ông T.Đ.K không đủ điều kiện được bồi thường vật kiến trúc, nhà ở, công trình khác theo quy định tại điểm c khoản 2 Phần VI Chương IV Phương án số 310/PA-HĐBT ngày 20/6/2017 của Hội đồng bồi thường Dự án xây dựng Trường Tiểu học. UBND huyện Bình Chánh ban hành Quyết định số 3388 hỗ trợ ông K số tiền 94.135.409 đồng (tương đương 30% giá trị xây dựng nhà, công trình, vật kiến trúc) là đúng quy định tại Công văn số 97/HĐTĐBT ngày 06/03/2019 của Hội đồng thẩm định bồi thường thành phố về chính sách hỗ trợ đối với nhà, công trình, vật kiến trúc xây dựng trên đất nông nghiệp. Bản án sơ thẩm xác định ông T.Đ.K được bồi thường 100% giá trị công trình xây dựng là không đúng pháp luật.

Thứ tư, về chính sách tái định cư: Xét thấy, phần đất ông T.Đ.K bị thu hồi là đất đã được cấp Giấy chứng nhận cho bà N.T.B với mục đích sử dụng là đất “V” (đất vườn) như đã viện dẫn trên. Do vậy, căn cứ khoản 1 Phần II Chương III Phương án số 311/PATĐC-HĐBT ngày 20/6/2016 được UBND huyện Bình Chánh phê duyệt tại Quyết định số 7479/QĐ- UBND ngày 20/6/2017 thì ông T.Đ.K không đủ điều kiện được bố trí tái định cư. Bản án sơ thẩm xác định ông K bị thu hồi đất ở và viện dẫn các quy định về đối tượng, điều kiện thu hồi tái định cư về đất ở để cho rằng ông K đủ điều kiện được bố trí tái định cư là có sai lầm nghiêm trọng trong việc áp dụng pháp luật.

Trên cơ sở kháng nghị của Viện cấp cao 3, TAND cấp cao tại thành phố Hồ Chí Minh chấp nhận Quyết định kháng nghị 57/QĐ-VKS-HC ngày 07/02/2024 của Viện trưởng Viện cấp cao 3 và hủy Bản án sơ thẩm số 1491/2022/HC-ST ngày 06/9/2022 của TAND thành phố Hồ Chí Minh. Giao hồ sơ cho TAND Thành phố Hồ Chí Minh xét xử lại theo thủ tục sơ thẩm.

VKSND cấp cao 3 đã gửi thông báo rút kinh nghiệm đến VKSND các cấp trong khu vực để tham khảo, rút kinh nghiệm khi giải quyết các vụ án hành chính tương tự.