Hướng dẫn công tác quản lý, kiểm tra và báo cáo đánh giá việc đình chỉ điều tra, đình chỉ vụ án, bị can do không phạm tội và đình chỉ miễn trách nhiệm hình sự

Để nâng cao hơn nữa chất lượng, hiệu quả công tác quản lý, kiểm tra và báo cáo đánh giá chính xác các trường hợp đình chỉ do không phạm tội (trừ các trường hợp đình chỉ theo khoản 2 Điều 155 và khoản 7 Điều 157 Bộ luật Tố tụng hình sự) và đình chỉ miễn trách nhiệm hình sự theo Điều 29 Bộ luật Hình sự, bảo đảm việc đình chỉ vụ án, bị can có căn cứ, đúng pháp luật, tránh oan, sai; bỏ lọt tội phạm hoặc ra quyết định đình chỉ miễn trách nhiệm hình sự nhằm né tránh trách nhiệm bồi thường, VKSND tối cao hướng dẫn và yêu cầu VKSND khu vực (Viện kiểm sát khu vực), VKSND cấp tỉnh (Viện kiểm sát cấp tỉnh), các Vụ Công tố, kiểm sát điều tra, kiểm sát xét xử (Vụ nghiệp vụ) thuộc VKSND tối cao thực hiện. Trong đó, nội dung quản lý, kiểm tra, đánh giá được VKSND tối cao hướng dẫn như sau:

Kiểm sát việc đình chỉ vụ án, bị can của Cơ quan điều tra

Theo Hướng dẫn này, trong quá trình thực hành quyền công tố, kiểm sát điều tra, Viện kiểm sát các cấp phải thực hiện đầy đủ các biện pháp theo quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự, quy chế nghiệp vụ của ngành, quy chế phối hợp liên ngành (nếu có) để xác định việc cơ quan điều tra sẽ đình chỉ vụ án, bị can là có căn cứ hay không.

Sau khi nhận được quyết định đình chỉ điều tra vụ án, bị can của Cơ quan điều tra cùng hồ sơ vụ án, thì Viện kiểm sát khu vực, cấp tỉnh, Vụ nghiệp vụ phải cập nhật ngay vào sổ để quản lý, theo dõi. Trong thời hạn 15 ngày, kể từ ngày nhận được quyết định đình chỉ cùng hồ sơ vụ án, Lãnh đạo các đơn vị phải chỉ đạo và Kiểm sát viên được phân công thực hành quyền công tố, kiểm sát điều tra phải kiểm sát tính có căn cứ, hợp pháp của quyết định đình chỉ điều tra. Kiểm sát viên phải có báo cáo, đề xuất bằng văn bản gửi Lãnh đạo đơn vị. Báo cáo, đề xuất của Kiểm sát viên phải nêu rõ: Nhân thân người bị khởi tố, nội dung vụ án, căn cứ khởi tố vụ án, khởi tố bị can, đánh giá tính chất, mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội; căn cứ, lý do đình chỉ vụ án, bị can, việc hủy bỏ biện pháp ngăn chặn, biện pháp cưỡng chế, xử lý vật chứng, tài liệu, đồ vật đã tạm giữ (nếu có), các vấn đề khác có liên quan và quan điểm xử lý. Thủ trưởng đơn vị phải có ý kiến chỉ đạo và quyết định về các nội dung do Kiểm sát viên đề xuất. Nếu thấy quyết định của Cơ quan điều tra có căn cứ, hợp pháp thì ra văn bản trả lại hồ sơ cho Cơ quan điều tra để giải quyết theo thẩm quyền và thực hiện ngay các nội dung quản lý, kiểm tra, báo cáo đánh giá. Nếu thấy quyết định đình chỉ điều tra không có căn cứ và trái pháp luật, thì Thủ trưởng đơn vị ra quyết định hủy bỏ quyết định đình chỉ điều tra của Cơ quan điều tra và yêu cầu Cơ quan điều tra phục hồi điều tra theo quy định tại Điều 235 Bộ luật Tố tụng hình sự.

Ảnh minh họa.

Việc quyết định đình chỉ điều tra vụ án, bị can của Viện kiểm sát khu vực, cấp tỉnh và Vụ nghiệp vụ

Trong giai đoạn truy tố, nếu có căn cứ để đình chỉ vụ án, bị can, thì Kiểm sát viên báo cáo, đề xuất quan điểm xử lý bằng văn bản gửi Lãnh đạo đơn vị (nội dung báo cáo như mục 1 phần III của Hướng dẫn số 19/HD-VKSNDTC ngày 08/7/2025). Thủ trưởng đơn vị phải đưa ra tập thể lãnh đạo để thảo luận, đánh giá căn cứ, lý do của việc đình chỉ. Viện trưởng Viện kiểm sát đang thụ lý giải quyết vụ án là người quyết định việc đình chỉ vụ án, bị can.

Trường hợp vụ án, bị can có khó khăn, phức tạp, nhạy cảm thì phải báo cáo xin ý kiến Viện kiểm sát cấp trên trực tiếp trước khi quyết định việc đình chỉ. Sau khi ban hành quyết định đình chỉ phải thực hiện việc đánh giá và kiểm điểm trách nhiệm của Lãnh đạo, Kiểm sát viên trong quá trình thực hành quyền công tố, kiểm sát điều tra vụ án, bị can; thực hiện chế độ thông tin, báo cáo án đình chỉ theo quy định.

Các quyết định đình chỉ vụ án, bị can của Viện kiểm sát phải có đầy đủ các nội dung quy định tại khoản 2 Điều 248 Bộ luật Tố tụng hình sự và đúng theo mẫu văn bản tố tụng, ban hành kèm theo Quyết định của VKSND tối cao.

Việc kiểm tra, đánh giá của Viện kiểm sát cấp trên đối với Viện kiểm sát cấp dưới

Trong thời hạn 03 ngày, kể từ ngày ra văn bản trả lại hồ sơ cho Cơ quan điều tra (trường hợp Cơ quan điều tra ra quyết định đình chỉ) hoặc Viện kiểm sát ra quyết định đình chỉ, thì Viện kiểm sát khu vực phải gửi báo cáo đến Viện kiểm sát cấp tỉnh; Viện kiểm sát cấp tỉnh phải gửi báo cáo đến các Vụ nghiệp vụ trực tiếp quản lý và đồng thời gửi Vụ 3 VKSND tối cao; các Vụ nghiệp vụ phải gửi báo cáo đến Vụ 3 VKSND tối cao để theo dõi và tổng hợр.

Báo cáo việc đình chỉ đối với vụ án, bị can gồm các nội dung như mục 1 phần III của Hướng dẫn số 19/HD-VKSNDTC ngày 08/7/2025; ngoài ra còn phải nêu rõ quan điểm chỉ đạo của Lãnh đạo đơn vị đối với việc đình chỉ vụ án, bị can của Cơ quan điều tra do cấp mình kiểm sát điều tra hoặc do cấp mình quyết định; báo cáo việc kiểm điểm trách nhiệm đối với Lãnh đạo, Kiểm sát viên và các cá nhân có liên quan để xảy ra đình chỉ do không phạm tội, đình chỉ không có căn cứ.

Kèm theo báo cáo là các tài liệu:

- Các quyết định về khởi tố vụ án hình sự, khởi tố bị can, áp dụng biện pháp ngăn chặn, biện pháp cưỡng chế; Báo cáo đề xuất phê chuẩn hoặc không phê chuẩn quyết định khởi tố bị can và áp dụng biện pháp ngăn chặn; Bản kết luận điều tra, kết luận điều tra bổ sung (nếu có); Bản cáo trạng; các quyết định đình chỉ điều tra vụ án, bị can, hủy bỏ biện pháp ngăn chặn, biện pháp cưỡng chế; tài liệu làm căn cứ đình chỉ vụ án, bị can; Văn bản trả lại hồ sơ cho Cơ quan điều tra và kết luận kiểm tra (nếu có).

- Trường hợp có yêu cầu của Viện kiểm sát cấp trên thì Viện kiểm sát cấp dưới phải sao, gửi toàn bộ hồ sơ vụ án để Viện kiểm sát cấp trên kiểm tra, đánh giá.

Viện kiểm sát cấp trên phải mở sổ theo dõi, quản lý án đình chỉ của Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát cấp dưới. Trong thời hạn 10 ngày làm việc đối với Viện kiểm sát cấp tỉnh; 15 ngày làm việc đối với VKSND tối cao, kể từ ngày nhận được báo cáo, tài liệu của Viện kiểm sát cấp dưới, Lãnh đạo Viện kiểm sát cấp trên phải chỉ đạo thực hiện các biện pháp kiếm tra và có Kết luận kiểm tra, đánh giá việc đình chỉ.

Trong trường hợp vụ án phức tạp, thời hạn kiểm tra, đánh giá của Viện kiểm sát cấp trên đối với Viện kiểm sát cấp dưới có thể kéo dài nhưng không quá 20 ngày làm việc đối với Viện kiểm sát cấp tỉnh, 30 ngày đối với VKSND tối cao, kể từ ngày nhận được báo cáo và các tài liệu có liên quan hoặc hồ sơ vụ án của Viện kiểm sát cấp dưới.

Kết luận kiểm tra, đánh giá tính có căn cứ, hợp pháp của quyết định đình chỉ vụ án, bị can của Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát cấp dưới được thực hiện như sau:

- Nếu đồng ý với quyết định đình chỉ của Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát cấp dưới, thì trong thời hạn 03 ngày, kể từ ngày ban hành Kết luận kiểm tra, Viện kiểm sát cấp trên phải gửi Kết luận kiểm tra và trả lại hồ sơ cho Viện kiểm sát cấp dưới.

- Nếu quyết định đình chỉ của Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát cấp dưới không có căn cứ hoặc trái pháp luật thì Viện kiểm sát cấp trên ban hành Kết luận nêu rõ những vi phạm của việc đình chỉ, những vấn đề cần khắc phục và Viện trưởng Viện kiểm sát cấp trên quyết định hủy bỏ hoặc yêu cầu Viện trưởng Viện kiểm sát cấp dưới ra quyết định hủy bỏ quyết định đình chỉ.

Khi xét thấy cần thiết hoặc theo yêu cầu của Lãnh đạo VKSND tối cao, các Vụ nghiệp vụ có thể trực tiếp kiểm tra, đánh giá đối với việc đình chỉ các vụ án, bị can của Cơ quan điều tra do Viện kiểm sát khu vực kiểm sát điều tra hoặc do Viện kiểm sát khu vực quyết định đình chỉ. Việc thực hiện kiểm tra, đánh giá được thực hiện theo tiểu mục 3.1 và 3.2 mục 3 phần III của Hướng dẫn số 19/HD-VKSNDTC ngày 08/7/2025.

Đối với vụ án, bị can đình chỉ không có căn cứ, trái pháp luật hoặc vụ án, bị can đã đình chỉ nhưng có khiếu nại, tố cáo, kêu oan hoặc dư luận xã hội, báo chí quan tâm hoặc phát hiện Viện kiểm sát cấp dưới báo cáo không đúng, không đầy đủ, thì VKSND cấp tỉnh, các Vụ nghiệp vụ, theo thẩm quyền phải trực tiếp kiểm tra đánh giá hoặc phối hợp với Thanh tra để tiến hành thanh tra đột xuất, làm rõ trách nhiệm của Lãnh đạo, Kiểm sát viên để có biện pháp xử lý phù hợp.

Về giải quyết các yêu cầu bồi thường, theo Hướng dẫn này, sau khi tiến hành các hoạt động kiểm sát, kiểm tra, đánh giá các trường hợp đình chỉ mà xác định có trường hợp oan, sai và có yêu cầu bồi thường thuộc trách nhiệm của Viện kiểm sát thì các đơn vị phải thụ lý ngay để giải quyết theo đúng quy định.