Bất cập khi áp dụng pháp luật về huỷ việc kết hôn trái pháp luật

Ảnh minh hoạ.

Theo Điều 10 Luật Hôn nhân và gia đình quy định, chủ thể có quyền yêu cầu hủy việc kết hôn trái pháp luật bao gồm các cá nhân, tổ chức sau: Người bị cưỡng ép kết hôn, bị lừa dối kết hôn; vợ, chồng của người đang có vợ, có chồng mà kết hôn với người khác; cha, mẹ, con, người giám hộ hoặc người đại diện theo pháp luật của người kết hôn trái pháp luật; cơ quan quản lý nhà nước về gia đình; cơ quan quản lý nhà nước về trẻ em; Hội Liên hiệp phụ nữ.

Như vậy, căn cứ quy định trên có thể thấy, cá nhân (vợ, chồng) chỉ được quyền tự mình yêu cầu hủy việc kết hôn trái pháp luật trong 02 trường hợp: (1) bị cưỡng ép hoặc bị lừa dối kết hôn; (2) vợ hoặc chồng của họ kết hôn với người khác.

Tuy nhiên, thực tiễn kiểm sát việc giải quyết các vụ việc có liên quan đến yêu cầu hủy việc kết hôn trái pháp luật cho thấy việc áp dụng pháp luật về nội dung này còn nhiều vướng mắc.

Ví dụ: Năm 2023, Tòa án nhân dân thành phố Thanh Hóa thụ lý vụ án sau:

Anh Lê Văn A và chị Nguyễn Thị B đăng ký kết hôn tại UBND phường T, thành phố Thanh Hóa, tỉnh Thanh Hóa khi chị B chưa đủ 18 tuổi (vi phạm điều kiện kết hôn theo quy định tại điểm a khoản 1 Điều 8 Luật hôn nhân và gia đình). Quá trình chung sống giữa anh chị phát sinh mâu thuẫn, xét thấy cuộc sống chung không thể kéo dài, mục đích hôn nhân không đạt được nên anh A yêu cầu Tòa án nhân dân thành phố Thanh Hóa hủy Giấy chứng nhận kết hôn của anh chị và giải quyết cho anh được ly hôn chị B.

Quá trình giải quyết, Tòa án thụ lý vụ án xác định quan hệ tranh chấp là “Yêu cầu hủy hôn nhân trái pháp luật”, bản án tuyên chấp nhận yêu cầu khởi kiện của nguyên đơn, về án phí, nguyên đơn không phải chịu án phí dân sự sơ thẩm.

Về mặt lý luận, việc giải quyết của Tòa án là chưa phù hợp với quy định pháp luật về một số nội dung sau:

Về quyền yêu cầu hủy việc kết hôn trái pháp luật: Trong vụ án này, chị B vi phạm điều kiện về độ tuổi kết hôn, không thuộc 02 trường hợp được tự mình yêu cầu hủy việc kết hôn trái pháp luật nên anh A và chị B đều không có quyền yêu cầu hủy việc kết hôn trái pháp luật.

Về quan hệ tranh chấp: Do anh A không có quyền yêu cầu hủy việc kết hôn trái pháp luật nên việc Tòa án thụ lý, xác định quan hệ tranh chấp là “Yêu cầu hủy hôn nhân trái pháp luật” là không đúng. Trong vụ án này, anh A có nguyện vọng được ly hôn chị B, do đó Tòa án phải thụ lý vụ án hôn nhân gia đình về việc “Ly hôn” mới đúng quy định pháp luật.

Thứ ba, về nghĩa vụ chịu án phí: Theo quy định tại điểm b khoản 1 Điều 11 và điểm a khoản 2 Điều 11 Nghị quyết 326/2016/UBTVQH14 ngày 30/12/2016 của Ủy ban thường vụ Quốc hội quy định về mức thu, miễn, giảm, thu, nộp, quản lý và sử dụng án phí và lệ phí Tòa án, những chủ thể theo quy định tại Điều 10 Luật hôn nhân và gia đình không phải nộp án phí, lệ phí. Tuy nhiên, trong vụ án này, việc Tòa án xác định sai quan hệ tranh chấp và đối tượng khởi kiện đã dẫn đến hậu quả đương sự không phải nộp án phí. Theo quy định pháp luật, nguyên đơn trong vụ án này phải chịu án phí như đối với vụ án ly hôn.

Trên thực tế có thể thấy rằng, hầu hết các trường hợp yêu cầu hủy việc kết hôn trái pháp luật đều xuất phát từ nguyện vọng ly hôn của cá nhân (vợ hoặc chồng) bởi chính họ là người hiểu rõ nhất về nguyên nhân mâu thuẫn, tình trạng hôn nhân… dẫn đến việc ly hôn. Trong thực tiễn chưa xảy ra trường hợp nào người yêu cầu hủy việc kết hôn trái pháp luật là các cơ quan, tổ chức có thẩm quyền theo quy định tại Điều 10 Luật hôn nhân và gia đình. Việc Tòa án thụ lý và giải quyết vụ án theo hướng trên là nhằm bảo vệ quyền và lợi ích chính đáng của đương sự và hoàn toàn phù hợp với thực tiễn.

Trong thời gian tới, để pháp luật được áp dụng một cách thống nhất và đáp ứng được yêu cầu từ thực tiễn, cần thiết phải bổ sung thêm trường hợp cá nhân có quyền yêu cầu hủy việc kết hôn trái pháp luật là vợ hoặc chồng vi phạm điều kiện kết hôn khi có nguyện vọng ly hôn nhằm đảm bảo cho các đương sự quyền được tự mình yêu cầu hủy việc kết hôn trái pháp luật, từ đó đảm bảo các quy định của pháp luật về điều kiện kết hôn được thực thi một cách nghiêm minh.