Rút kinh nghiệm trong việc xác định tư cách người tham gia tố tụng trong vụ án dân sự

Qua công tác kiểm sát giải quyết vụ án dân sự theo thủ tục giám đốc thẩm, VKSND cấp cao tại thành phố Hồ Chí Minh phát hiện việc vi phạm của Tòa án trong quá trình giải quyết vụ án dân sự về: “Tranh chấp Hợp đồng mua bán nhà ở và chuyển nhượng quyền sử dụng đất ở”, làm vụ án kéo dài, ảnh hưởng đến quyền lợi, nghĩa vụ của đương sự. Theo đó, Viện trưởng VKSND cấp cao tại thành phố Hồ Chí Minh đã kháng nghị. Ủy ban thẩm phán TAND cấp cao tại TP Hồ Chí Minh chấp nhận kháng nghị, tuyên hủy bản án sơ thẩm, phúc thẩm để giải quyết lại theo đúng quy định pháp luật.

Nội dung vụ án

Nhà đất số 36 thuộc Quận B, tỉnh H có nguồn gốc của ông Dân, bà Giàu theo GCNQSDĐ số T02087/11a do Sở Tài nguyên và Môi trường tỉnh H cấp vào ngày 31/8/2007. Sau đó, ông Dân bà Giàu chuyển nhượng cho ông Công, bà Hà. Ông Công bà Hà đã đăng bộ sang tên và được Sở Tài nguyên và Môi trường tỉnh H cấp GCNQSDĐ số CS0311.

Đến năm 2017, ông Công, bà Hà chuyển nhượng nhà đất số 36 cho ông Hoán thông qua hợp đồng chuyển nhượng tại Văn phòng công chứng theo đúng quy định pháp luật. Sau khi nhận chuyển nhượng, ông Hoán đã thực hiện thủ tục đăng ký biến động sang tên, nhưng thủ tục đăng ký biến động sang tên ông lại không được chấp nhận. Vì, năm 2015, TAND quận B tuyên Hợp đồng chuyển nhượng nhà đất số 36 giữa ông Dân, bà Giàu và ông Công, bà Thái vô Hiệu theo yêu cầu khởi kiện của ông Dân, bà Giàu.

Quá trình giải quyết của Tòa án

Tại bản án sơ thẩm số 39/2021/DS- ST ngày 5/3/2021, TAND quận B, tỉnh H đã quyết định: 1. Xác định Hợp đồng mua nhà đất số 36 có công chứng tại Văn phòng công chứng không bị vô hiệu; 2. Công nhận quyền sở hữu nhà ở và quyền sử dụng đất ở đối với nhà và đất thuộc về ông Hoán. Ông Hoán được quyền liên hệ với các cơ quan, đơn vị có thẩm quyền để yêu cầu hoàn tất thủ tục sang tên ông Hoán trên GCNQSDĐ, quyền sở hữu nhà và tài sản khác gắn liền với đất đối với tài sản nói trên theo quy định pháp luật. Ngoài ra, bản án còn tuyên về chi phí tố tụng, án phí và thông báo quyền kháng cáo theo quy định.

Quan điểm của Viện kiểm sát cấp sơ thẩm

Không cùng quan điểm với Hội đồng xét xử, ngày 18/3/2021, Viện trưởng VKSND quận B đã ban hành Quyết định kháng nghị số 01/QĐKN-VKS-DS với nội dung: Bản án sơ thẩm đã xác định sai tư cách người tham gia tố tụng. Vì, giữa nguyên đơn và bị đơn không phát sinh bất cứ quan hệ giao dịch dân sự nào; xác định sai quan hệ pháp luật; thủ tục tống đạt văn bản tố tụng cho bị đơn không đảm bảo.

Tại Bản án số 85/2022/DS-PT ngày 22/2/2022, TAND tỉnh H, đã quyết định: Về hình thức, chấp nhận kháng nghị của Viện trưởng VKSND quận B, tỉnh H; về nội dung, hủy toàn bộ Bản án số 39/2021/DS-ST ngày 5/3/2021 của TAND quận B, tỉnh H. Đình chỉ giải quyết vụ án vì sự việc đã được giải quyết bằng bản án có hiệu lực pháp luật của Tòa án. Ông Dân, bà Giàu sau khi thi hành Bản án số 786/2018/DS-PT ngày 28/8/2018 của TAND tỉnh H được quyền liên hệ cơ quan có thẩm quyền đề nghị thu hồi GCNQSDĐ, quyền sở hữu nhà ở và tài sản gắn liền với đất do Sở Tài nguyên và Môi trường cấp năm 2015 cho ông Công và bà Hà để khôi phục lại GCNQSDĐ của ông bà trước đây, đồng thời, được quyền yêu cầu cơ quan thi hành án dân sự có thẩm quyền buộc những người đang cư trú trong nhà đất số 36 giao trả; tranh chấp yêu cầu hoàn trả tiền mua nhà, đất và bồi thường hợp đồng giữa ông Hoán và ông Công, bà Hà sẽ được giải quyết bằng một vụ án khác khi có yêu cầu. Ngoài ra, bản án còn tuyên về chi phí tố tụng, án phí.

Quan điểm của Viện kiểm sát cấp phúc thẩm

 Chấp nhận kháng nghị, hủy bán án sơ thẩm, đình chỉ vụ án. Tại Quyết định kháng nghị giám đốc thẩm số 134/QĐKNGĐT-VKS-DS ngày 8/6/2023, Viện trưởng VKSND cấp cao tại TP Hồ Chí Minh đã kháng nghị Bản án số 85/2022/DSPT ngày 22/2/2022 của TAND huyện H, theo hướng hủy toàn bộ bản án phúc thẩm nêu trên và Bản án số 39/2021/DS-ST ngày 5/3/2021 của TAND quận B, tỉnh H. Giao hồ sơ vụ án về TAND quận B, tỉnh H để xét xử lại theo thủ tục sơ thẩm.

Ngày 21/9/2023, Ủy ban thẩm phán TAND cấp cao tại TP Hồ Chí Minh chấp nhận kháng nghị, tuyên hủy bản án sơ thẩm, phúc thẩm để giải quyết lại theo dúng quy định pháp luật.

Những vấn đề cần rút kinh nghiệm:

Thứ nhất, ông Hoán khởi kiện yêu cầu công nhận Hợp đồng mua bán nhà đất số 36 giữa ông với ông Công, bà Hà không bị vô hiệu. Mục đích khởi kiện của ông Hoán là yêu cầu Tòa án công nhận hợp đồng chuyển nhượng để ông tiến hành làm thủ tục sang tên quyền sở hữu, quyền sử dụng đối với nhà đất số 36. Trong trường hợp này, ông Dân, bà Giàu, ông Hoán không thực hiện giao dịch chuyển nhượng nhà đất số 36, chủ thể tham gia giao dịch chuyển nhượng nhà đất số 36 mà ông Hoán đề cập là ông Công, bà Hà. Ông Dân, bà Giàu không xâm phạm quyền và lợi ích hợp pháp của ông Hoán nên giữa các bên không phát sinh tranh chấp. Do đó, Tòa án cấp phúc thẩm xác định ông Dân bà Giàu là bị đơn trong vụ án “Tranh chấp Hợp đồng mua bán nhà ở và chuyển nhượng quyền sử dụng đất ở” là không đúng, không phù hợp quy định tại khoản 3 Điều 68 Bộ luật tố tụng dân sự 2015.

Thứ hai, ông Hoán xác định khởi kiện yêu cầu Tòa án công nhận Hợp đồng mua bán nhà ở và chuyển nhượng quyền sử dụng đất ở giữa ông với ông Công, bà Thái không bị vô hiệu, đồng thời, yêu cầu Tòa án công nhận cho ông quyền sở hữu, quyền sử dụng nhà, đất số 36. Ngoài ra ông Hoán không có yêu cầu gì khác. Quá trình giải quyết vụ án, bị đơn ông Dân, bà Giàu không có đơn yêu cầu phản tố, người có quyền lợi nghĩa vụ liên quan không có yêu cầu độc lập. Nhưng Bản án số 85/2022/DSPT ngày 22/2/2022, Tòa án cấp phúc thẩm lại quyết định cho ông Dân, bà Giàu được quyền liên hệ cơ quan có thẩm quyền thu hồi GCNQSDĐ, quyền sở hữu nhà ở đã cấp cho ông Công, bà Hà để khôi phục lại GCNQSDĐ trước đây của ông Dân bà Giàu. Tòa án cũng tuyên ông Dân, bà Giàu được quyền yêu cầu cơ quan thi hành án dân sự buộc những người đang lưu trú trong nhà số 36 giao trả quyền sở hữu nhà ở và quyền sử dụng đất là vượt quá yêu cầu khởi kiện, vi phạm Điều 5, khoản 1, Điều 244 Bộ luật tố tụng Dân sự.

Ngoài ra, Tòa án cấp phúc thẩm nhận định việc tranh chấp quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà tại số 36 đã được TAND tỉnh H giải quyết bằng bản án có hiệu lực pháp luật (Bản án số 786/2018/DSPT ngày 28/8/2018 của TAND tỉnh H, gọi tắt là Bản án số 786) nên yêu cầu khởi kiện của ông Hoán là sự việc đã được giải quyết bằng bản án có hiệu lực pháp luật của Tòa án là không đúng. Bởi, Bản án số 786 chỉ giải quyết tranh chấp giữa nguyên đơn ông Dân, bà Giàu với bị đơn là ông Công, bà Hà, không giải quyết tranh chấp giữa nguyên đơn ông Hoán với bị đơn ông Dân, bà Giàu. Đồng thời, tại phần quyết định Bản án số 786 đã dành cho ông Hoán được quyền khởi kiện bằng một vụ án khác nếu quyền, lợi hợp pháp của ông Hoán bị xâm phạm nên ông Hoán đã có đơn khởi kiện yêu cầu Tòa án công nhận cho ông được quyền sử dụng, quyền sở hữu nhà đất số 36. Do quá trình thụ lý giải quyết vụ án, Tòa án cấp sơ thẩm, cấp phúc thẩm đã xác định sai tư cách tham gia tố tụng của bị đơn, dẫn đến kết luận trong Bản án số 85/2022/DS-PT ngày 22/2/2022 của TAND tỉnh H giải quyết không đúng yêu cầu khởi kiện của nguyên đơn.

Đây là một trong những vụ án được VKSND cấp cao tại thành phố Hồ Chí Minh đề cập, nhằm thông báo đến các VKSND khu vực phía Nam tham khảo, rút khinh nghiệm khi kiểm sát giải quyết vụ án dân sự tương tự, tránh sự nhầm lẫn, dẫn đến sai tố tụng, ảnh hưởng đến quyền, lợi ích hợp pháp của đương sự.