Nhiều ý kiến trái chiều xung quanh Dự án Luật Đầu tư theo hình thức đối tác công tư (PPP)

Thu hẹp lĩnh vực đầu tư PPP để tập trung nguồn lực

Theo báo cáo của Chính phủ về tổng kết 20 năm thực hiện dự án PPP, đã có 336 dự án PPP đã được triển khai, trong đó tập trung chủ yếu vào lĩnh vực giao thông với 220 dự án; Một lĩnh vực khác cũng thu hút các dự án PPP là Lĩnh vực hạ tầng kỹ thuật (cấp, thoát nước, xử lý nước thải, rác thải; xây dựng nhà ở tái định cư, hạ tầng ký túc xá...) có 32 dự án.  Ở các lĩnh vực khác như: năng lượng (xây dựng nhà máy điện) có 18 dự án; Lĩnh vực giáo dục có 06 dự án; và một số lĩnh vực khác.

Căn cứ Báo cáo kết quả tổng kết 20 năm thực hiện dự án PPP của Chính phủ và yêu cầu thu hẹp lĩnh vực đầu tư PPP để tập trung nguồn lực, dự thảo Luật đã bổ sung lĩnh vực thủy lợi. Như vậy, có 5 nhóm lĩnh vực được lựa chọn và thể hiện tại khoản 1 Điều 4 dự thảo Luật là những lĩnh vực quan trọng, thiết yếu liên quan đến phát triển cơ sở hạ tầng (giao thông, thủy lợi), cung cấp dịch vụ thiết yếu (điện, nước, xử lý môi trường), bảo đảm an sinh xã hội (y tế, giáo dục - đào tạo), phù hợp với sự phát triển của cách mạng công nghiệp 4.0 (hạ tầng công nghệ thông tin), thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của đất nước và nâng cao chất lượng đời sống của người dân. Kinh nghiệm triển khai đầu tư PPP của các quốc gia khác cũng chỉ tập trung vào một số lĩnh vực nhất định, không làm tràn lan vì việc mở rộng cơ chế đầu tư PPP có khả năng dẫn đến rủi ro ở cấp độ quốc gia.

Đại biểu Tạ Văn Hạ- Đoàn ĐBQH tỉnh Bạc Liêu: không nên hạn chế đầu tư trong lĩnh vực đầu tư PPP

Thể hiện sự chưa đồng thuận, đại biểu Tạ Văn Hạ- Đoàn ĐBQH tỉnh Bạc Liêu cho rằng, những quy định về lĩnh vực đầu tư dự án PPP mục tiêu chính là nhằm huy động những nguồn lực to lớn đang tiềm ẩn trong dân khi nguồn ngân sách nhà nước còn eo hẹp. Do đó, không nên hạn chế đầu tư trong lĩnh vực đầu tư PPP, nhất là lĩnh vực nhà máy điện. Đại biểu phân tích chúng ta đang có cơ hội phát triển kinh tế lớn khi nhu cầu về điện tăng lên thì cần tận dụng cơ hội này, đồng thời việc huy động đầu tư lĩnh vực này sẽ đảm bảo được an ninh năng lượng. 

Bảo đảm chống thất thoát tài sản nhà nước trong các dự án PPP

Về vấn đề cần hay không cần kiểm toán trong các dự án PPP, đại biểu Quốc hội Bùi Văn Phương (Ninh Bình) nêu quan điểm, dự án PPP là đầu tư công vì dự án này do Nhà nước chủ trì, mời gọi nhà đầu tư tư nhân tham gia và dự án được lập ra dựa trên chiến lược, kế hoạch phát triển kinh tế- xã hội và yêu cầu phát triển đất nước. Nó chỉ khác là do Nhà nước chưa đủ tiền để làm ngay nên cần có sự hợp tác với tư nhân. PPP là dự án đầu tư công vì dự án này phải được cấp có thẩm quyền quyết định chủ trương đầu tư. Trong hợp tác công - tư thì phần tư Nhà nước phải trả tiền cho nhà đầu tư bằng giá trị công trình như hợp đồng BT hay bằng quyền thu phí để hoàn vốn trong hợp đồng BOT. Vì vậy, bản chất của hợp tác công - tư là đầu tư công và đã là đầu tư công thì phải tuân thủ việc thực hiện kiểm toán theo đúng quy định của Luật Kiểm toán Nhà nước.

Có cùng quan điểm, ĐBQH Nguyễn Thanh Hiền (Nghệ An) cho biết, bản chất của dự án đầu tư PPP là hợp đồng đầu tư của Nhà nước để thu hút nguồn lực đầu tư, huy động nguồn lực của tư nhân để đầu tư công trình công. Nhà nước thực hiện đầu tư qua hợp đồng PPP không trực tiếp trả kinh phí cho nhà đầu tư mà cho phép nhà đầu tư được thu phí với mức thu và thời hạn thu do Nhà nước quy định hoặc trả bằng giá trị quyền sử dụng đất. Do đó, nếu không kiểm toán phương án đầu tư, phương án tài chính và không kiểm toán toàn diện dự án PPP thì không thể xác định được mức thu phí, thời gian thu phí, không thể xác định chính xác giá đất để thanh toán cho nhà đầu tư. Vì vậy, dự thảo Luật cần quy định kiểm toán toàn diện đối với dự án PPP.

Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Chí Dũng: đã bảo đảm chống thất thoát tài sản nhà nước.

Giải trình thêm về vấn đề này, Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Chí Dũng thẳng thắn, chúng ta thống nhất cần có KTNN nhưng kiểm toán những gì, nội dung nào và thời điểm nào? Theo Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng, chỉ kiểm toán những phần thuộc ngân sách nhà nước và 4 nội dung như đã nêu trong dự thảo Luật, tập trung vào 3 vấn đề là tính tuân thủ của lựa chọn nhà đầu tư, chất lượng dịch vụ và giá trị khi chuyển giao cho nhà nước. Còn lại, tư nhân có quyền thuê kiểm toán độc lập để bảo đảm bình đẳng giữa hai bên, một bên nhà nước kiểm toán phần nhà nước, tư nhân có thể kiểm toán độc lập phần còn lại. Các quy định này đã bảo đảm chống thất thoát tài sản nhà nước.

Nhà nước cùng chia sẻ với nhà đầu tư

Thực tiễn, theo số liệu của Tổng cục đường bộ, năm 2018 trong số 52 dự án BOT giao thông đã đưa vào vận hành khai thác có đủ điều kiện đánh giá về doanh thu thực tế so với hợp đồng, có 27 dự án có doanh thu thực tế tăng so với phương án tài chính ban đầu (trung bình tăng khoảng 18%), 26 dự án có doanh thu thực tế thấp hơn so với phương án tài chính ban đầu (trung bình giảm khoảng 26%). Tuy nhiên, việc tăng, giảm doanh thu của các dự án này do nhiều nguyên nhân khác nhau (nguyên nhân khách quan do thị trường, lãi suất vay tăng, lạm phát tăng...) hay nguyên nhân chủ quan (tính toán sai lưu lượng, quản lý yếu kém của nhà đầu tư...), không chỉ vì nguyên nhân quy hoạch, chính sách pháp luật thay đổi như dự thảo Luật đang đề xuất. Vì vậy, các giá trị từ thực tiễn này chỉ mang tính tham khảo, cần phải tiếp tục nghiên cứu.

Trên cơ sở đó, về tỷ lệ 50%-50% Nhà nước cùng chia sẻ với nhà đầu tư phần tăng, giảm doanh thu: tại hồ sơ dự án Luật do Chính phủ trình Quốc hội tại Kỳ họp thứ 8, cơ chế này được đề xuất theo hướng Nhà nước chia sẻ không quá 50% phần hụt thu và nhà đầu tư chia sẻ không thấp hơn 50% phần tăng thu. Một số ý kiến cho rằng quy định như vậy không rõ, không bảo đảm sự bình đẳng trong mối quan hệ chia sẻ giữa Nhà nước và tư nhân, do đó, Ủy ban Thường vụ Quốc hội sẽ chỉnh sửa theo hướng cố định tỷ lệ 50%-50%.

Tương tự, về vấn đề chia sẻ lỗ lãi mà Nhà nước chia sẻ với nhà đầu tư, doanh nghiệp dự án PPP sẽ là 50% phần lỗ sau điểm hòa vốn so với phương án tài chính tại hợp đồng. Hoặc nhà đầu tư, doanh nghiệp dự án PPP sẽ chia sẻ với Nhà nước 50% phần lãi tăng thêm sau điểm hòa vốn so với phương án tài chính tại hợp đồng nhằm bảo đảm sự bình đẳng trong mối quan hệ chia sẻ giữa Nhà nước và tư nhân.

Đối với các quy định về hoạt động kiểm toán Nhà nước trong đầu tư theo phương thức PPP, nhiều đại biểu chỉ ra rằng bản chất dự án PPP là nhằm mục tiêu công nhưng có sự kết hợp công - tư trong đầu tư vốn, quản trị dự án, dự án đã trải qua quá trình lựa chọn nhà đầu tư với nhiều quy trình, thủ tục chặt chẽ. Cơ chế, chính sách pháp luật vừa phải bảo đảm chất lượng dịch vụ công nhưng đồng thời phải tạo điều kiện thu hút, huy động tối đa nguồn vốn từ khu vực tư nhân đầu tư vào các dự án PPP. Do đó các đại biểu cho rằng nếu quy định kiểm toán toàn bộ dự án, kể cả phần vốn đầu tư từ khu vực tư nhân sẽ khó thu hút, huy động được nguồn vốn từ khu vực tư nhân cho sự phát triển. Chính vì vậy, nhiều đại biểu tán thành như quy định về nội dung kiểm toán tại Điều 87 của Dự án Luật.

Phó Chủ tịch Quốc hội Phùng Quốc Hiển phát biểu kết luận

Kết luận Phiên làm việc, Phó Chủ tịch Quốc hội Phùng Quốc Hiển nêu rõ, sau thời gian thảo luận sôi nổi, thẳng thắn, tập trung vào các vấn đề cần làm rõ, các đại biểu Quốc hội cơ bản tán thành với nhiều nội dung của báo cáo giải trình, tiếp thu, chỉnh lý Dự án Luật Đầu tư theo hình thức đối tác công tư (PPP). Đối với các nội dung còn ý kiến khác nhau, Ủy ban Thường vụ Quốc hội sẽ nghiên cứu, cân nhắc kỹ và gửi xin ý kiến các đại biểu Quốc hội. Đề nghị Cơ quan soạn thảo, Cơ quan thẩm tra tiếp thu tối đa các ý kiến thảo luận, hoàn thiện Dự án Luật trình các đại biểu Quốc hội xem xét thông qua.