Tăng cường mối quan hệ phối hợp giữa VKSND và Cơ quan CSĐT các cấp để thực hiện tốt công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm

Tội phạm trên không gian mạng, tín dụng đen tuy không còn mới nhưng tiếp tục xuất hiện với nhiều phương thức, thủ đoạn mới, tinh vi hơn; tội phạm xâm phạm trật tự kinh tế nổi lên với các vi phạm trong nhiều lĩnh vực như đầu tư, xây dựng cơ bản, ngân hàng... Các tội có sử dụng bạo lực như cướp, cố ý gây thương tích diễn biến phức tạp và có xu hướng trẻ hóa; tội phạm về ma túy ngày càng manh động, liều lĩnh gây lo lắng, bất an trong nhân dân; tội phạm xâm hại trẻ em, mua bán người diễn biến phức tạp, gây bức xúc trong dư luận; tội phạm trong lĩnh vực môi trường, an toàn thực phẩm xảy ra nhiều, các hành vi khai thác, vận chuyển trái phép tài nguyên, khoáng sản, xâm hại động vật hoang dã vẫn diễn ra tại nhiều địa phương; số vụ, việc vi phạm khi tham gia giao thông chưa giảm nhiều, thiệt hại về người và tài sản còn cao…

Nguyên nhân của thực trạng trên bắt nguồn từ nhiều yếu tố: Từ những ảnh hưởng tiêu cực do mặt trái của quá trình phát triển kinh tế - xã hội; hệ thống các văn bản pháp luật nói chung và trong lĩnh vực phòng, chống tội phạm, vi phạm pháp luật vẫn còn bất cập; công tác quản lý Nhà nước trong nhiều lĩnh vực còn thiếu chặt chẽ; hiệu quả công tác giáo dục, tuyên truyền pháp luật chưa cao; ý thức phòng, chống tội phạm và tuân thủ pháp luật của người dân vẫn còn hạn chế; các nguồn lực cho công tác phòng, chống tội phạm, vi phạm pháp luật vẫn chưa đáp ứng yêu cầu thực tiễn…

Để đấu tranh và phòng ngừa có hiệu quả, kịp thời phát hiện, khởi tố, điều tra và xử lý nghiêm tội phạm, các cơ quan tiến hành tố tụng Trung ương đã kịp thời, chủ động, tích cực phối hợp xây dựng nhiều văn bản dưới luật để chi tiết, cụ thể hóa các quy định của BLTTHS năm 2015 theo từng giai đoạn tố tụng, tháo gỡ kịp thời những khó khăn, vướng mắc xảy ra trong thực tiễn như: Thông tư số 01/TTLT ngày 29/12/2017 quy định về việc phối hợp giữa các cơ quan có thẩm quyền trong việc thực hiện một số quy định của BLTTHS về tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm và kiến nghị khởi tố; Thông tư số 02/2017 ngày 22/12/2017 quy định về việc phối hợp giữa các cơ quan tiến hành tố tụng trong thực hiện một số quy định của BLTTHS về trả hồ sơ để điều tra bổ sung; Thông tư số 04/2018/TTLT ngày 19/10/2018 quy định về việc phối hợp giữa Cơ quan điều tra và Viện kiểm sát về việc thực hiện một số quy định của BLTTHS; Thông tư số 01/2020 ngày 01/6/2020 quy định về việc phối hợp thực hiện một số điều của BLTTHS về quản lý giải quyết các vụ án, vụ việc tạm đình chỉ…

VKSND và Cơ quan CSĐT các cấp đã có sự phối hợp chặt chẽ trong đấu tranh phòng, chống tội phạm; nghiên cứu, xây dựng, ký kết 676 quy chế, quy định về mối quan hệ phối hợp từ giai đoạn giải quyết nguồn tin về tội phạm, đến giai đoạn điều tra, truy tố và cả một số trường hợp trong giai đoạn xét xử (như giải quyết yêu cầu bổ sung, chứng cứ của Tòa án, trả hồ sơ để điều tra bổ sung...). Từ đó nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm; các loại tội phạm hình sự xảy ra đều được phát hiện điều tra, xử lý nghiêm minh, kịp thời, đúng pháp luật, không để xảy ra vi phạm tố tụng nghiêm trọng trong hoạt động điều tra; hạn chế được tình trạng trả hồ sơ để điều tra bổ sung, việc hủy án để điều tra lại; đặc biệt là hạn chế đến mức thấp nhất các trường hợp để xảy ra oan sai, phải xem xét bồi thường theo quy định của Nhà nước.

Sự phối hợp hiệu quả này không chỉ thể hiện qua số lượng vụ án đã được giải quyết, mà còn thể hiện ở chất lượng điều tra, truy tố thông qua việc đạt và vượt nhiều chỉ tiêu công tác quan trọng được đặt ra trong Nghị quyết số 96/2019/QH14 ngày 27/11/2019 của Quốc hội. Điển hình các đại án về kinh tế, tham nhũng, chức vụ, nhiều vụ án an ninh, ma túy, trật tự xã hội... có tính chất đặc biệt nghiêm trọng, phức tạp, quy mô lớn, diễn ra tại nhiều địa bàn và được dư luận, xã hội quan tâm đã được VKSND và Cơ quan CSĐT phối hợp giải quyết kịp thời, đúng pháp luật. Bên cạnh đó trong quá trình tố tụng, VKSND và Cơ quan CSĐT luôn chú trọng tìm ra nguyên nhân và điều kiện phạm tội, yêu cầu cơ quan, tổ chức hữu quan áp dụng các biện pháp khắc phục và phòng ngừa. Kết quả này đã góp phần quan trọng bảo vệ lợi ích của Nhà nước, cơ quan, tổ chức, quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, củng cố niềm tin của nhân dân đối với các cơ quan bảo vệ pháp luật nói riêng, niềm tin vào sự lãnh đạo của Đảng và Nhà nước ta nói chung.

Đạt được những kết qua trên, trước hết là do lãnh đạo hai ngành đã nhận thức đúng đắn, đầy đủ tầm quan trọng của quan hệ phối hợp giữa VKSND và Cơ quan CSĐT trong giải quyết án hình sự; coi mối quan hệ phối hợp giữa VKSND với Cơ quan CSĐT là nhân tố hàng đầu, không thể thiếu, quyết định chất lượng, hiệu quả của công tác giải quyết án hình sự. Từ đó, tăng cường lãnh đạo, chỉ đạo thực hiện tốt quan hệ phối hợp, đảm bảo thực chất, chặt chẽ, gắn bó trên cơ sở chức năng nhiệm vụ của mỗi ngành. Với chủ trương "Tăng cường trách nhiệm của công tố trong hoạt động điều tra, gắn công tố với hoạt động điều tra”, VKSND đã tích cực, chủ động phối hợp chặt chẽ với Cơ quan CSĐT trong từng hoạt động kiểm tra, xác minh và điều tra vụ việc, vụ án, bảo đảm việc truy tố có căn cứ, đúng pháp luật, cùng với cơ quan CSĐT khắc phục những vi phạm, tồn tại, không để lọt tội phạm, người phạm tội, không làm oan người vô tội. Lãnh đạo, Kiểm sát viên các cấp đã thường xuyên trao đổi với Lãnh đạo Cơ quan CSĐT và Điều tra viên về những vấn để vướng mắc, thiếu sót trong xử lý tố giác, tin báo về tội phạm và kiến nghị khởi tố; vướng mắc, thiếu sót trong công tác điều tra, thu thập chứng cứ, thủ tục tố tụng trong các vụ án cụ thể, không để những thiếu sót, vi phạm tồn đọng kéo dài ảnh hưởng tới với chất lượng, hiệu quả chung. Về phía mình, Cơ quan CSĐT các cấp đã rất tích cực và chủ động trong phối hợp với VKSND ngay từ việc tiếp nhận nguồn tin về tội phạm. Nhiều trường hợp, Cơ quan CSĐT đã chủ động phối hợp với VKSND ngay từ khi thành lập chuyên án, xác định hướng và diện điều tra, từ đó giúp vụ án được giải quyết hiệu quả, nhanh chóng và đúng đắn.

Bên cạnh những kết quả đã đạt được, thực tiễn hoạt động vẫn còn một số tồn tại, hạn chế: Một số vụ án phải trả hồ sơ để điều tra bổ sung nhiều lần, phải đình chỉ hoặc bản án bị hủy để điều tra lại, một số vụ án phải đình chỉ điều tra; một số trường hợp thiếu kiểm tra, đôn đốc việc thực hiện yêu cầu điều tra; chậm chuyển tài liệu, chứng cứ mới cho Viện kiểm sát theo Khoản 5 Điều 88 BLTTHS; không kịp thời phối hợp đánh giá chứng cứ; công tác tuyên truyền pháp luật chưa được chú trọng đúng mức, chưa tiến hành thường xuyên, liên tục, sâu rộng đến các tầng lớp nhân dân, nhất là trong giải quyết các vụ án trọng điểm, dư luận quan tâm.

Nguyên nhân chủ yếu là do công tác phối hợp liên ngành ở một số địa phương vẫn còn chưa được quan tâm đúng mức, dẫn đến hoạt động xây dựng các quy chế phối hợp giữa Cơ quan CSĐT và VKSND các cấp còn chưa kịp thời, cơ chế ràng buộc trách nhiệm phối hợp chưa phát huy hiệu lực, hiệu quả ca; chế độ giao ban định kỳ, công tác tổng kết, rút kinh nghiệm chưa được tiến hành thường xuyên để kịp thời tháo gỡ được cơ bản những khó khăn, vướng mắc trong quá trình thực hiện nhiệm vụ. Ngoài ra còn có những nguyên nhân như trình độ chuyên môn nghiệp vụ, tinh thần trách nhiệm của một số ít Điều tra viên, Kiểm sát viên vẫn còn có những hạn chế nhất định; một số quy định của pháp luật có liên quan còn chồng chéo, bất cập, thiếu đồng bộ trong thực tiễn phối hợp liên ngành giải quyết án.

Đất nước ta đang bước vào kỷ nguyên vươn mình, đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế với cả thuận lợi, khó khăn, thời cơ và thách thức đan xen. Tình hình tội phạm ngày càng phức tạp, nghiêm trọng, bên cạnh các tội phạm về ma tuý, kinh tế, tham nhũng, chức vụ… tội phạm dùng thủ đoạn sử dụng công nghệ cao ngày càng gia tăng đang đặt ra những thách thức lớn như sự xuất hiện của các tổ chức tội phạm xuyên quốc gia, tội phạm có sự móc nối giữa đối tượng phạm tội ở trong nước với các tổ chức tội phạm ở nước ngoài; sự không tương thích về mô hình tổ chức, cơ chế hoạt động và thủ tục tố tụng tư pháp của Việt Nam so với các nước liên quan đến việc xử lý các yêu cầu tương trợ tư pháp, dẫn độ tội phạm, vấn đề công nhận chứng cứ và việc phối hợp điều tra chung giữa các nước... đòi hỏi cần tiếp tục và tăng cường hơn nữa mối quan phối hợp giữa cơ quan CSĐT và VKSND các cấp trên cơ sở thực hiện đồng bộ những giải pháp sau đây:

1. Công tác phối hợp giữa Cơ quan CSĐT và VKSND trong phòng, chống tội phạm cần chặt chẽ, đầy đủ, đồng bộ, thống nhất hơn; đảm bảo thống nhất thực hiện nghiêm chỉnh chủ trương của Đảng về cải cách tư pháp, tăng cường trách nhiệm công tố trong hoạt động điều tra, gắn công tố với hoạt động điều tra. Tiếp tục xây dựng, hoàn thiện cơ chế để bảo đảm phát huy hiệu quả mối quan hệ phối hợp, triển khai các nhiệm vụ, bảo đảm các yêu cầu, quyết định của VKSND được cơ quan CSĐT thực hiện nghiêm túc; thông qua kết quả giải quyết án mỗi ngành cần chủ động phối hợp để dự báo sớm và giải quyết các nguyên nhân, điều kiện phát sinh tội phạm; tiếp tục đổi mới, nâng cao hiệu quả phối hợp tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật; nâng cao chất lượng giải quyết các vụ án trọng điểm, vụ việc dư luận xã hội quan tâm để tăng cường hiệu quả phòng ngừa.

2. Tiếp tục thực hiện có hiệu quả các chỉ thị, nghị quyết của Đảng, Quốc hội, nhất là Nghị quyết 66-NQ/TW về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật; Nghị quyết số 27-NQ/TW ngày 09/11/2022 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII về tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền; Kết luận số 13-KL/TW ngày 16/8/2021 của Bộ Chính trị về tiếp tục thực hiện Chỉ thị số 48-CT/TW ngày 22/10/2010 của Bộ Chính trị khóa X về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác phòng, chống tội phạm trong tình hình mới; Chiến lược quốc gia về phòng, chống tội phạm giai đoạn 2016  -2025 và định hướng đến năm 2030 và các chỉ thị công tác của Bộ trưởng Bộ Công an, Viện trưởng VKSND tối cao về công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm trong tình hình mới...

Tiếp tục nâng cao vai trò, trách nhiệm của lãnh đạo Cơ quan CSĐT, VKSND các cấp để chỉ đạo, điều hành hoạt động phối hợp giải quyết án sâu sát hơn, kịp thời hơn, bằng nhiều cách thức để nắm bắt đầy đủ, cụ thể những khó khăn, vướng mắc phát sinh từ đó có đường lối chỉ đạo kịp thời. Tăng cường trách nhiệm của lãnh đạo các cơ quan trong việc xác định án trọng điểm, thường xuyên thanh tra, kiểm tra việc chấp hành pháp luật trong hoạt động tố tụng, phân công Điều tra viên, Kiểm sát viên có kinh nghiệm, năng lực trực tiếp giải quyết vụ án có tính chất nghiêm trọng, phức tạp.

3. Điều tra viên, Kiểm sát viên cần nâng cao ý thức trách nhiệm, tích cực trau dồi trình độ và kỹ năng áp dụng pháp luật; quá trình giải quyết các vụ án cần chủ động, thường xuyên trao đổi, liên tục nắm bắt thông tin, đánh giá toàn diện các tài liệu, chứng cứ; phối hợp chặt chẽ thực hiện có hiệu quả các biện pháp chống oan, sai trong tố tụng hình sự, bảo đảm việc truy cứu trách nhiệm hình sự đúng người, đúng tội, đúng pháp luật, không làm oan người vô tội hoặc bỏ lọt tội phạm.

4. Cơ quan CSĐT và VKSND các cấp căn cứ vào đặc điểm, tình hình tại địa phương kịp thời xây dựng các quy chế, quy định để phối hợp chặt chẽ ngay từ đầu của quá trình giải quyết vụ án hình sự. Việc phối hợp phải mang tính thực chất, liên tục, có tính ràng buộc trách nhiệm thực hiện góp phần nâng cao hiệu quả giải quyết vụ án hình sự, đảm bảo sự nghiêm minh của pháp luật.

Tăng cường phối hợp tổng kết, sơ kết liên ngành Cơ quan CSĐT và VKSND các cấp để phát huy những ưu điểm, kịp thời tháo gỡ vướng mắc. Tích cực nhân rộng kết quả những vụ án được giải quyết kịp thời, đúng pháp luật, nghiêm túc kiểm điểm và rút kinh nghiệm đối với những vụ án có thiếu sót từ đó giúp nâng cao kinh nghiệm, trình độ chuyên môn của từng cán bộ, Điều tra viên, Kiểm sát viên.

5. Các cơ quan có thẩm quyền liên quan cần nghiên cứu xây dựng và hoàn thiện thể chế, cơ chế, chính sách pháp luật liên quan đến công tác phòng, chống tội phạm, vi phạm pháp luật; trọng tâm là rà soát hệ thống quy phạm liên ngành điều chỉnh mối quan hệ phối hợp giữa Cơ quan CSĐT và VKSND cũng như các văn bản pháp luật trong lĩnh vực hình sự để có những điều chỉnh kịp thời. Các văn bản hướng dẫn áp dụng pháp luật cần được ban hành đầy đủ để khắc phục vướng mắc, tạo thuận lợi cho việc thi hành trên thực tiễn; nhất là các văn bản hướng dẫn, quy định chi tiết các nội dung liên quan đến công tác phân công Điều tra viên trung cấp, Điều tra viên cao cấp là Trưởng Công an cấp xã hoặc Phó Trưởng Công an cấp xã tiến hành hoạt động khởi tố, điều tra vụ án về tội ít nghiêm trọng, tội nghiêm trọng; hướng dẫn việc thành lập hội đồng định giá khi không còn hội đồng định giá cấp huyện.