Những kinh nghiệm từ công tác kiểm sát đặc xá năm 2016

So với đặc xá năm 2015, đặc xá năm 2016 có một số điểm mới thể hiện sự chặt chẽ hơn nhằm đảm bảo yêu cầu phòng chống tội phạm, giữ gìn an ninh chính trị và trật tự an toàn xã hội, đồng thời phù hợp với quy định của Bộ luật Hình sự năm 2015 về tha tù trước thời hạn có điều kiện. Cụ thể:

Về điều kiện thời gian được đặc xá năm 2016 là phạm nhân phải chấp hành án phạt tù ít nhất một phần hai thời gian đối với án phạt tù có thời hạn hoặc mười lăm năm đối với án phạt tù chung thân (năm 2015 ít nhất là một phần ba thời gian đối với án phạt tù có thời hạn hoặc mười bốn năm đối với án phạt tù chung thân).

Về điều kiện về thời gian xếp loại cải tạo. Kết quả xếp loại cải tạo năm phải có cả bốn quý (quý 1,2, 3, 4) đều xếp loại khá trở lên (năm 2015 quy định xếp loại cải tạo 6 tháng và cả năm  xếp loại khá trở lên).

Về các trường hợp có tình tiết ưu tiên, đặc xá năm 2016 quy định phạm nhân có tình tiết ưu tiên phải chấp hành án phạt tù ít nhất là một phần ba thời gian đối với án phạt tù có thời hạn, mười ba năm đối với án phạt tù chung thân đã được giảm xuống tù có thời hạn (năm 2015 ít nhất là một phần tư thời gian đối với án phạt tù có thời hạn hoặc mười hai năm đối với án phạt tù chung thân).

Về các trường hợp không đề nghị đặc xá, đặc xá năm 2016 quy định nhiều hơn so với năm 2015 các trường hợp không đề nghị đặc xá, trong đó có một số trường hợp không được tha tù trước thời hạn được quy định tại khoản Điều 66 Bộ luật Hình sự năm 2015. Quy định này để tạo sự thống nhất trong chính sách hình sự đối với người bị kết án phạt tù. Các trường hợp đó là phạm một trong các tội sau: Khủng bố, phá hoại hòa bình, chống loài người và tội phạm chiến tranh, bị kết án phạt tù từ 07 năm trở lên đối với tội cướp tài sản, cướp giật tài sản, bắt cóc nhằm chiếm đoạt tài sản và sản xuất trái phép, mua bán trái phép, chiếm đoạt chất ma túy; bị kết án phạt tù từ 10 năm trở lên đối với tội cố ý xâm phạm tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm của con người. Ngoài ra, còn một số trường hợp khác mà đặc xá năm 2015 không quy định như: Đã có 01 tiền án mà lại bị kết án phạt tù về tội do cố ý; phạm hai tội do cố ý; người chủ mưu, cầm đầu, chỉ huy hoặc người sử dụng thủ đoạn xảo quyệt, ngoan cố chống đối trong vụ án phạm tội có tổ chức; bị kết án phạt tù về tội “Chống người thi hành công vụ” có tổ chức hoặc phạm tội nhiều lần hoặc gây hậu quả nghiêm trọng hoặc xúi giục, lôi kéo, kích động người khác phạm tội; bị kết án phạt tù về tội “Cố ý gây thương tích” có tổ chức hoặc có tính chất côn đồ hoặc phạm tội nhiều lần đối với một người hoặc một lần đối với nhiều người…

Triển khai thi hành Quyết định đặc xá của Chủ tịch nước và Hướng dẫn của Hội đồng Tư vấn đặc xá, VKSND tối cao ban hành Hướng dẫn số 23/HD-VKSTC ngày 31/10/2016 về công tác kiểm sát thực hiện Quyết định đặc xá năm 2016 yêu cầu Viện trưởng VKSND cấp tỉnh, Viện trưởng VKS quân sự Trung ương, Thủ trưởng các đơn vị trực thuộc VKSND tối cao, Viện trưởng VKSND cấp cao tại Hà Nội, Đà Nẵng, thành phố Hồ Chí Minh, căn cứ vào chức năng, nhiệm vụ của ngành triển khai thực hiện nhiệm vụ kiểm sát đặc xá.

Theo đó, VKSND cấp tỉnh kiểm sát việc lập hồ sơ đề nghị đặc xá, thực hiện Quyết định đặc xá của Chủ tịch nước theo Luật đặc xá tại trại tạm giam thuộc Công an cấp tỉnh và kiểm sát việc lập hồ sơ đề nghị đặc xá trong trường hợp đặc biệt (hoãn, tạm đình chỉ chấp hành án phạt tù). Viện kiểm sát quân sự quân khu và tương đương có trách nhiệm kiểm sát việc lập hồ sơ đề nghị đặc xá, thực hiện Quyết định đặc xá của Chủ tịch nước theo Luật Đặc xá tại các trại tạm giam, trại giam do cấp mình quản lý.

Kết quả công tác kiểm sát đặc xá năm 2016

Viện kiểm sát quân sự quân khu và tương đương đã kiểm sát việc lập hồ sơ đề nghị đặc xá đối với 15 phạm nhân đang chấp hành án tại các trại tạm giam, trại giam do Bộ Quốc phòng quản lý.

Viện kiểm sát nhân dân cấp tỉnh đã kiểm sát việc lập hồ sơ đề nghị đặc xá tại các trại giam thuộc Công an cấp tỉnh nghiêm túc, rà soát danh sách 658 phạm nhân đang chấp hành án tại trại tạm giam thuộc Công an cấp tỉnh, không để sót, lọt trường hợp nào đủ điều kiện nhưng không được đặc xá, đồng thời kiên quyết loại khỏi danh sách những trường hợp không đủ điều kiện ra khỏi danh sách đề nghị đặc xá.

VKSND cấp tỉnh, cấp huyện đã kiểm sát việc lập hồ sơ đề nghị đặc xá trong trường hợp đặc biệt theo khoản 2 Điều 5 Quyết định đặc xá số 2230/2016/QĐ-CTN ngày 17/10/2016 của Chủ tịch nước đối với 286 trường hợp là người bị kết án phạt tù đang được hoãn, tạm đình chỉ chấp hành án phạt tù; đã phối hợp với Toà án nhân dân, Cơ quan thi hành án hình sự cùng cấp trong việc lập hồ sơ đề nghị đặc xá đảm bảo đúng quy định của pháp luật. Viện kiểm sát hai cấp trong toàn ngành đã chủ động phối hợp với Công an các cấp giám sát công tác tái hoà nhập cộng đồng, giúp đỡ người được đặc xá, tha tù để họ có công ăn việc làm. Thông qua đó, nắm chắc tình hình, diễn biến của số người được đặc xá về cư trú tại địa phương, không để họ gây ảnh hưởng đến an ninh quốc gia và trật tự, an toàn xã hội, phối hợp xử lý kịp thời, nghiêm minh những người có hành vi tái phạm tội và vi phạm pháp luật.

Viện kiểm sát nhân dân tối cao tiếp nhận và thẩm định lần cuối 4.235 hồ sơ phạm nhân, qua kiểm sát đã phát hiện 24 hồ sơ không đủ điều kiện, tiêu chuẩn đề nghị đặc xá (không phải là lao động duy nhất trong gia đình, cố ý gây thương tích cho nhiều người, cướp tài sản có sử dụng vũ khí, trộm cắp tài sản nhiều lần, phạm hai tội do cố ý, giết người tính chất côn đồ…). Đối với 287 hồ sơ đề nghị đặc xá đối với người đang được hoãn, tạm đình chỉ thi hành án phạt tù do Tòa án nhân dân tối cao chuyển đến, qua kiểm sát phát hiện 52 hồ sơ không đủ điều kiện, tiêu chuẩn đề nghị đặc xá (không thuộc trường hợp mắc bệnh hiểm nghèo, không phải là lao động duy nhất trong gia đình, phạm hai tội do cố ý, cố ý gây thương tích có tính chất côn đồ, đã từng bị đưa vào cơ sở giáo dưỡng mà bị kết án phạt tù về tội giết người… hoặc phiên họp xét hồ sơ và lập danh sách đề nghị đặc xá chưa đúng quy định của pháp luật).

Trên cơ sở quan điểm và ý kiến của VKS, Hội đồng Tư vấn đặc xá đã trình Chủ tịch nước đặc xá tha tù trước thời hạn cho 4.180 phạm nhân, 186 người đang được hoãn chấp hành án phạt tù và 18 người đang được tạm đình chỉ chấp hành án phạt tù. Thành tích của ngành được Hội đồng Tư vấn đặc xá biểu dương về tinh thần trách nhiệm, về tính công bằng, công khai, minh bạch chặt chẽ, đúng đối tượng, điều kiện theo Quyết định của Chủ tịch nước về đặc xá 2016 và Hướng dẫn của Hội đồng Tư vấn đặc xá. Đồng thời, qua công tác kiểm sát đặc xá đã góp phần truy thu hơn 57,1 tỷ đồng từ việc thực hiện hình phạt bổ sung là phạt tiền, bồi thường thiệt hại, nộp án phí hoặc các nghĩa vụ dân sự khác của những phạm nhân được đề nghị đặc xá năm 2016.

Bên cạnh những thành tích đạt được, công tác kiểm sát đặc xá năm 2016 còn có những tồn tại như: Một số đơn vị cử cán bộ, Kiểm sát viên thực hiện nhiệm vụ chưa nắm chắc các điều kiện, tiêu chuẩn, trình tự, thủ tục đặc xá năm 2016 dẫn đến công tác thẩm định lần cuối của VKSND tối cao còn tiếp tục phát hiện ra nhiều trường hợp không đủ điều kiện, tiêu chuẩn đề nghị đặc xá như đã nêu trên.

Bài học kinh nghiệm

Một là, việc chỉ đạo, điều hành công tác kiểm sát đặc xá được thực hiện nghiêm túc. Quán triệt đầy đủ, kịp thời Quyết định số 2230/2016/QĐ-CTN ngày 17/10/2016 của Chủ tịch nước về đặc xá 2016 và Hướng dẫn số 325/HĐTVĐX ngày 25/10/2016 của Hội đồng Tư vấn đặc xá đến cán bộ, Kiểm sát viên trong toàn ngành; đảm bảo việc nhận thức đầy đủ, đúng đắn về ý nghĩa, tầm quan trọng của đặc xá và nắm vững nội dung các văn bản nói trên để triển khai nhiệm vụ đạt kết quả tốt.

Hai là, công tác tuyên truyền về công tác đặc xá năm 2016 được chú trọng, tất cả các quy định của pháp luật và thông tin liên quan đến đặc xá liên tục đăng tải trên website, báo, tạp chí và truyền hình của ngành Kiểm sát nhằm trang bị đầy đủ kiến thức cho cán bộ, Kiểm sát viên trong ngành thực hiện tốt nhiệm vụ. Đồng thời, để mọi tầng lớp nhân dân hiểu rõ hơn về chính sách khoan hồng đặc biệt của Nhà nước và truyền thống nhân đạo của dân tộc đối với người phạm tội.

Ba là, bố trí đủ lực lượng cán bộ, Kiểm sát viên có đủ năng lực, trình độ và bản lĩnh tham gia công tác kiểm sát đặc xá; đảm bảo đủ phương tiện, cơ sở vật chất, văn phòng phẩm phục vụ công tác kiểm sát đặc xá kể cả trong và ngoài giờ làm việc.

Bốn là, công tác phối hợp giữa các cơ quan tư pháp, với Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp và các cơ quan liên quan để thực hiện thống nhất Quyết định đặc xá của Chủ tịch nước được tiến hành chặt chẽ.

Năm là, khi tiến hành kiểm sát đặc xá cần chú ý một số kỹ năng cơ bản sau:

-Thứ nhất, nắm vững nhiệm vụ, quyền hạn của VKSND được quy định trong Luật Đặc xá năm 2007, Luật Tổ chức VKSND năm 2014, điều kiện, tiêu chuẩn được đặc xá năm 2016 (Quyết định về đặc xá của Chủ tịch nước, Hướng dẫn về việc triển khai thực hiện Quyết định về đặc xá của Hội đồng Tư vấn đặc xá, của Tòa án nhân dân tối cao hướng dẫn đặc xá trong trường hợp đặc biệt đối với người đang được hoãn, tạm đình chỉ thi hành án phạt tù và Hướng dẫn của Viện trưởng VKSND tối cao trong việc triển khai thực hiện kiểm sát đặc xá).

-Thứ hai, vận dụng thành thạo các quy định của pháp luật để thực hiện chức năng, thẩm quyền kiểm sát trong từng giai đoạn:

Trong giai đoạn kiểm sát việc lập hồ sơ đề nghị đặc xá cần chú ý kiểm sát việc Giám thị trại tạm giam, trại giam phổ biến, quán triệt và niêm yết công khai Quyết định về đặc xá của Chủ tịch nước, việc tổ chức cho tổ đội phạm nhân họp xét và lấy phiếu bình xét đề nghị đặc xá; kiểm tra việc lập hồ sơ và đối chiếu danh sách người đang chấp hành án phạt tù có đủ điều kiện đề nghị đặc xá do Giám thị trại tạm giam thuộc Công an cấp tỉnh, Giám thị trại giam, trại tạm giam thuộc Bộ Công an thực hiện đúng đối tượng theo Quyết định về đặc xá của Chủ tịch nước, Hướng dẫn của Hội đồng Tư vấn đặc xá.

Trong giai đoạn kiểm sát việc thực hiện thủ tục thẩm định của Tổ thẩm định liên ngành về danh sách, hồ sơ của người được đề nghị đặc xá cần chú ý điều kiện, tiêu chuẩn được đặc xá, đặc biệt cần chú ý những điểm mới thu hẹp diện các đối tượng được xem xét, đề nghị đặc xá năm 2016 và trình tự, thủ tục lập hồ sơ, danh sách đề nghị đặc xá theo quy định.

Trong khi tiến hành kiểm sát việc đặc xá trong trường hợp đặc biệt đối với người đang được hoãn, tạm đình chỉ thi hành án phạt tù, cần chú ý việc tham gia phiên họp xét hồ sơ và lập danh sách đề nghị đặc xá nhằm đảm bảo đúng quy định của pháp luật (biên bản họp xét hồ sơ, danh sách đề nghị đặc xá có đầy đủ chữ ký của Lãnh đạo ba ngành: Công an, Tòa án, Viện kiểm sát).

Trong giai đoạn kiểm sát việc thực hiện Quyết định đặc xá cần chú ý việc tổ chức công bố Quyết định và việc thực hiện Quyết định đặc xá. Trong đó, có việc cấp Giấy chứng nhận đặc xá cho người được đặc xá, việc thông báo ngay bằng văn bản cho Uỷ ban nhân dân cấp xã nơi người được đặc xá về cư trú để theo dõi và để tạo điều kiện, giúp đỡ người được đặc xá hòa nhập với gia đình và cộng đồng.

Sáu là, tiến hành tổng kết rút kinh nghiệm, đề nghị khen thưởng kịp thời những tập thể, cá nhân có thành tích xuất sắc, phát hiện kịp thời những thiếu sót để rút kinh nghiệm, xử lý nghiêm minh những hành vi tham nhũng, tiêu cực trong đặc xá./.

(Trích bài viết “Những vấn đề rút ra qua công tác kiểm sát đặc xá năm 2016” của tác giả Nguyễn Huy Thuận, Vụ trưởng Vụ 8 VKSND tối cao, Tạp chí Kiểm sát số 05/2017)