Thực trạng xử lý nạn "giả người - giả giấy" nhằm trục lợi: Vẫn còn “Bắt cóc bỏ đĩa”

Vừa qua, VKSND TP. Hồ Chí Minh đã có văn bản nêu thực trạng và kiến nghị Sở Tư pháp chấn chỉnh hoạt động công chứng trên địa bàn thành phố. Cụ thể, trong quá trình thực hành quyền công tố, giải quyết nguồn tin tội phạm, kiểm sát điều tra, xét xử vụ án hình sự, VKSND TP. Hồ Chí Minh đã xử lý nhiều vụ án nghiêm trọng liên quan đến các tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản và làm giả con dấu, tài liệu của cơ quan, tổ chức. Đáng báo động trong số này có nhiều vụ án mà các đối tượng đã lợi dụng sơ hở trong hoạt động công chứng để thực hiện hành vi phạm tội liên hoàn.

“Người chết” vẫn có thể ủy quyền

Năm 2017 chị em bà H đang sống tại căn nhà 73A Nguyễn Thượng Hiền (phường 5, quận Bình Thạnh) thì có người đến đưa ra hợp đồng mua bán nhà, đòi chị em bà giao nhà. Chuyện không có gì đáng nói khi người ủy quyền trong hợp đồng là cha mẹ bà H - được xác định là “đã chết”.

Theo đó, ông Lê Văn Thân và bà Phạm Thị Nước (cha mẹ bà H) ủy quyền cho ông M.H.N. bán cho ông N.S.H. với giá 1 tỉ đồng cho 32m2 diện tích nhà ở và 72m2 diện tích đất ở. Hợp đồng được ông Thân, bà Nước ủy quyền cho ông N. được Văn phòng công chứng Nguyễn Kim Chi công chứng ngày 16-01-2017.

Công chứng viên có mặt tại một căn nhà trên đường Đinh Tiên Hoàng (phường 3, quận Bình Thạnh) để công chứng. Hợp đồng ủy quyền ghi rõ “hiện nhà ở và quyền sử dụng đất ở nêu trên đang làm thủ tục hoàn công”.

Tuy nhiên, ông Lê Văn Thân đã chết năm 2015 và bà Phạm Thị Nước cũng đã chết năm 2014. Căn nhà được ông, bà để lại cho chị em bà H sinh sống. Giấy chứng nhận quyền sở hữu nhà ở và quyền sử dụng đất ở của căn nhà cũng do cha mẹ bà H đứng tên nhưng đã thất lạc từ lâu.

Chị em bà H khó dở mếu dở vì không biết ông M.H.N. là ai? không hiểu vì sao giấy chứng nhận này lại lọt vào tay ông N? và cũng không hiểu vì sao cha mẹ bà đã chết từ lâu mà vẫn có thể ký tên vào hợp đồng ủy quyền?

Công chứng viên đối chiếu xác minh giấy tờ công chứng

Bên cạnh đó, VKSND TP. Hồ Chí Minh cũng dẫn chứng thêm vụ vợ chồng ông M ở Quận 1 rao bán lô đất ở Quận 2 thì các đối tượng đến hỏi mua và tráo đổi giấy tờ nhà, đất thật cùng bản photo CMND. Sau đó, Lê Thị Mỹ Dung cùng đồng phạm đã thuê ông Nguyễn Văn Trợ và một người phụ nữ khác đóng giả vợ chồng chủ đất công chứng ủy quyền cho người khác được bán lô đất.

Các đối tượng trên thuê nhà trọ ở Quận 8 rồi nhờ công chứng viên của Văn phòng công chứng Trung Tâm đến ký ủy quyền. Sau đó, họ dùng ủy quyền này ký công chứng bán đất, chiếm đoạt 6 tỉ đồng và chia nhau.

Theo Điều 44 Luật Công chứng về địa điểm công chứng: Việc công chứng phải được thực hiện tại trụ sở của tổ chức hành nghề công chứng. Các trường hợp có thể được thực hiện ngoài trụ sở là: Người yêu cầu công chứng là người già yếu, không thể đi lại được, người đang bị tạm giữ, tạm giam, đang thi hành án phạt tù hoặc có lý do chính đáng khác không thể đến trụ sở của tổ chức hành nghề công chứng.

Trên thực tế một số tổ chức hành nghề công chứng chưa thực hiện đúng quy định về địa điểm công chứng, các thủ tục về việc công chứng ngoài trụ sở không đúng. Vì vậy việc các Công chứng viên ký hợp đồng ủy quyền cho các đối tượng đóng giả chủ đất thuê tại phòng trọ, nhà thuê, quán cà phê… là chưa đảm bảo quy định này.

Câu chuyện “trách nhiệm” sẽ đi về đâu?

Nhận định nguyên nhân của các vụ việc trên VKSND TP. Hồ Chí Minh cho rằng: nguyên nhân chính là do Công chứng viên thiếu thận trọng trong việc kiểm tra giấy tờ, tài liệu công chứng nên không phát hiện giấy tờ giả, người đóng giả. Thậm chí một số trường hợp Công chứng viên chưa chú trọng đến đạo đức nghề nghiệp, nếu có tiêu cực rất khó phát hiện.

Tuy nhiên trước đó, khi trả lời thắc mắc về việc công chứng không đúng địa điểm như trong hợp đồng và tại sao người chết vẫn có thể ủy quyền trong câu chuyện ở trên, bà Nguyễn Kim Chi - người công chứng hợp đồng ủy quyền (Văn phòng công chứng Nguyễn Kim Chi) lại cho biết: “Ông M.H.N. yêu cầu tôi đến căn nhà trên đường Đinh Tiên Hoàng (phường 3, quận Bình Thạnh) xác minh và công chứng với lý do cha mẹ già yếu, bị bệnh nên ở tạm tại đây. Khi đến nơi, có ông Thân và bà Nước như ảnh trên CMND, dấu vân tay của cả hai trùng khớp với dấu vân tay trên CMND ông N cung cấp. Qua xác minh bản gốc giấy chứng nhận quyền sở hữu nhà ở và quyền sử dụng đất ở, hoàn tất hết các thủ tục, tôi tiến hành công chứng hợp đồng ủy quyền.”

Cho đến khi bà H phản ứng và đưa ra CMND gốc, giấy báo tử của cha mẹ bà thì mới biết sự việc. “Ngay sau đó, tôi gửi công văn đến Sở Tư pháp TP. Hồ Chí Minh và UBND quận Bình Thạnh yêu cầu ngăn chặn, không cho giao dịch tài sản này. Trong việc này, tôi không từ chối trách nhiệm nhưng chính chúng tôi cũng là nạn nhân”, bà Chi nói.

Công chứng viên thận trọng trong khâu kiểm chứng giấy tờ công chứng

Tại điểm b, khoản 1 điều 7 Luật công chứng 2014 nghiêm cấm hành vi: Thực hiện công chứng trong trường hợp mục đích và nội dung của hợp đồng, giao dịch, nội dung bản dịch vi phạm pháp luật, trái đạo đức xã hội; xúi giục, tạo điều kiện cho người tham gia hợp đồng, giao dịch thực hiện giao dịch giả tạo hoặc hành vi gian dối khác.

Công chứng viên phải có trách nhiệm kiểm tra toàn bộ giấy tờ, thủ tục và quan trọng hơn hết phải xác minh giấy tờ thật hay giả theo khoản 5, điều 40 luật này. Hợp đồng ủy quyền trong trường hợp này được công chứng là sai quy định vì không xác minh giấy tờ tùy thân như: CMND, hộ khẩu của người ủy quyền là giả hay thật. Vì vậy, việc công chứng xem xét tính hợp pháp của các loại giấy tờ là biện pháp để thực hiện nghĩa vụ trên. Do đó, công chứng có một phần trách nhiệm trong việc xác định giấy tờ giả mạo.

Bên cạnh đó điều 38 luật Công chứng 2014 quy định tổ chức hành nghề công chứng phải bồi thường thiệt hại cho người yêu cầu công chứng và cá nhân, tổ chức khác do lỗi mà công chứng viên, nhân viên hoặc người phiên dịch là cộng tác viên của tổ chức mình gây ra trong quá trình công chứng. Vì vậy, khi có thiệt hại xảy ra, tổ chức hành nghề công chứng có Công chứng viên vi phạm phải chịu trách nhiệm.

Nhìn nhận câu chuyện trách nhiệm ở khía cạnh khác, thạc sĩ Lưu Đức Quang (giảng viên ĐH Kinh tế - Luật) cho hay, nếu Công chứng viên vi phạm với lỗi cố ý thì hành vi có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự; còn với lỗi vô ý gây thiệt hại thì phải liên đới bồi thường cho người bị hại. Thậm chí cần có án lệ để tạo khung pháp lý chuẩn mực khi xét xử đối với các vụ có nội dung tương tự.

Liều thuốc nào cho nạn “giả người - giả giấy”?

Ngay sau khi nhận được công văn kiến nghị của VKSND TP. Hồ Chí Minh về việc chấn chỉnh hoạt động công chứng trên địa bàn thành phố. Ông Huỳnh Văn Hạnh, Giám đốc Sở Tư pháp TP. Hồ Chí Minh cho biết ngày 9-11 vừa qua, Sở đã có công văn phản hồi lại VKS.

Trong văn bản phản hồi lại VKS, Sở Tư pháp cho biết: đã chủ động làm nhiều việc để thực hiện chức năng quản lý nhà nước trong lĩnh vực công chứng. Tuy nhiên, do đặc thù TP. Hồ Chí Minh có dân số đông, số lượng hợp đồng, giao dịch là rất lớn nên vẫn còn trường hợp giả người hoặc sử dụng giấy tờ giả nhưng không được phát hiện, xử lý kịp thời.

Nâng cao cảnh giác đối với các hành vi công chứng giấy tờ giả

Do vậy, thời gian tới Sở cần tham mưu cho UBND Thành phố cần thường xuyên tổ chức các lớp bồi dưỡng, tập huấn nghiệp vụ công tác công chứng, chứng thực cho cán bộ tư pháp, công chứng viên trên địa bàn thành phố. Trong đó chú trọng bồi dưỡng chuyên đề về các giải pháp phòng ngừa, xử lý tình trạng giả mạo trong hoạt động công chứng, chứng thực. Đặc biệt, Sở Tư pháp đã phối hợp với Hội Công chứng viên thành phố mời đại diện Phòng Kỹ thuật hình sự Công an thành phố tập huấn chuyên đề “Phương pháp và kỹ năng nhận biết chữ ký, tài liệu, người giả mạo”. Trong những năm qua, Sở đã chủ động thực hiện nhiều biện pháp ngăn chặn, xử lý việc giả người, dùng giấy tờ giả trong công chứng. Cụ thể, Sở đã tham mưu cho UBND TP. Hồ Chí Minh ban hành Quyết định số 1198 ngày 29-03-2018 về ban hành quy chế cung cấp thông tin, khai thác, sử dụng, quản lý cơ sở dữ liệu công chứng điện tử tại TP. Hồ Chí Minh.

Đồng thời, phối hợp cùng Sở Tài nguyên và Môi trường xây dựng liên thông cơ sở dữ liệu công chứng, đất đai với nhằm cung cấp dữ liệu thật cho hệ thống công chứng. Giảm thiểu tình trạng lọt giấy tờ giả, gây thiệt hại cho những người liên quan và đảm bảo an toàn cho công chứng viên. Cụ thể ngày 29-10 vừa qua, Sở Tư pháp, Sở TN&MT cùng Sở TT&TT đã ký kết kế hoạch liên tịch về kết nối, chia sẻ cơ sở dữ liệu công chứng và cơ sở dữ liệu địa chính tại TP. Hồ Chí Minh. Kế hoạch này nhằm tăng cường quản lý nhà nước, phòng, chống tội phạm vi phạm pháp luật về đất đai, kinh doanh bất động sản.

Sở Tư pháp cũng đã xây dựng dự thảo kế hoạch tổ chức tọa đàm về nâng cao hiệu quả công tác phòng, chống giả mạo giấy tờ, chủ thể trong hoạt động công chứng, chứng thực trên địa bàn TP. Hồ Chí Minh. Dự thảo này có sự tham gia của công an, TAND, VKSND, Hội Công chứng viên, các tổ chức hành nghề công chứng và các cơ quan, đơn vị liên quan nhằm góp phần chấn chỉnh, khắc phục tình trạng sử dụng giấy tờ giả, người giả ngày càng phổ biến, tinh vi như hiện nay; nâng cao sự cảnh giác, kỹ năng phát hiện giấy tờ giả cho công chứng viên./.