Làm theo lời Bác dạy - xây dựng đội ngũ cán bộ Kiểm sát “Vững về chính trị, giỏi về nghiệp vụ, tinh thông pháp luật”

Tháng 7/1960, sau khi nghe Đảng đoàn Viện công tố Trung ương (tiền thân của Viện kiểm sát nhân dân tối cao) báo cáo, xin ý kiến chỉ đạo về dự thảo Luật tổ chức Viện kiểm sát nhân dân, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã căn dặn cán bộ Kiểm sát phải: “Công minh, chính trực, khách quan, thận trọng, khiêm tốn”. Khắc sâu lời dạy của Chủ tịch Hồ Chí Minh, trong suốt quá trình 65 năm xây dựng và phát triển của ngành, các thế hệ cán bộ Kiểm sát luôn lấy đó làm kim chỉ nam, là nội dung và phương pháp rèn luyện, phấn đấu, góp phần thực hiện mục tiêu chung là xây dựng đội ngũ cán bộ Kiểm sát “Vững về chính trị, giỏi về nghiệp vụ, tinh thông pháp luật, công tâm và bản lĩnh, kỷ cương và trách nhiệm”.

Việc học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh được Đảng ủy Viện kiểm sát nhân dân tối cao xác định là nội dung quan trọng, thường xuyên, lâu dài trong công tác xây dựng Đảng. Từ năm 2016 đến nay, việc triển khai thực hiện các nội dung Chỉ thị số 05-CT/TW ngày 15/5/2016 của Bộ Chính trị về “Đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh” được cụ thể hóa trong các nghị quyết, chương trình công tác toàn khóa và chương trình, kế hoạch công tác hằng năm của Đảng bộ, làm căn cứ để chỉ đạo, tổ chức triển khai, theo dõi đôn đốc, kiểm tra, giám sát, sơ kết, tổng kết, rút kinh nghiệm và đề ra phương hướng, nhiệm vụ, giải pháp trong thời gian tiếp theo.

Tổng Bí thư Tô Lâm và các đồng chí lãnh đạo, nguyên lãnh đạo VKSND tối cao qua các thời kỳ cùng đại biểu tham quan, chụp ảnh lưu niệm tại Phòng truyền thống ngành KSND.

Ngày 07/02/2023, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao đã ban hành Quyết định số 21/QĐ-VKSTC quy định về quy tắc chuẩn mực đạo đức nghề nghiệp của cán bộ Kiểm sát. Đây là cơ sở pháp lý quan trọng để từng cán bộ, công chức ngành Kiểm sát soi chiếu, tu dưỡng, rèn luyện bản lĩnh chính trị và đạo đức nghề nghiệp trong điều kiện hiện nay. Cùng với tiêu chuẩn chung, cán bộ Kiểm sát phải có bản lĩnh chính trị vững vàng, tuyệt đối trung thành với Đảng, với Tổ quốc và Nhân dân, gương mẫu trong chấp hành pháp luật và thực hiện quy chế, quy định của ngành. Quy tắc đã làm rõ nội dung về 05 đức tính của người cán bộ Kiểm sát theo lời dạy của Bác Hồ: (1) Công minh, cốt lõi là thực thi pháp luật không thiên lệch, vì công lý và lẽ phải; (2) Chính trực, là trung thực, ngay thẳng, liêm chính trong công việc và cuộc sống; (3) Khách quan, là không để bị chi phối bởi lợi ích cá nhân, mối quan hệ cá nhân hoặc cảm xúc riêng; (4) Thận trọng, là kiểm soát mọi hành vi, lời nói và quyết định một cách kỹ lưỡng; (5) Khiêm tốn, là không tự mãn, luôn cầu thị, học hỏi và tôn trọng, lắng nghe đồng nghiệp, trọng dân, học dân.

Đặc biệt, gần đây nhất, vào ngày 21/7/2025, khi đến dự, phát biểu chỉ đạo tại Lễ kỷ niệm 65 năm ngày truyền thống ngành Kiểm sát nhân dân (26/7/1960 - 26/7/2025), đón nhận danh hiệu Anh hùng Lao động và Đại hội thi đua yêu nước ngành Kiểm sát nhân dân lần thứ VII, đồng chí Tổng Bí thư Tô Lâm đã nhấn mạnh “phải đặc biệt quan tâm xây dựng đội ngũ cán bộ Kiểm sát có bản lĩnh chính trị vững vàng, chuyên môn sâu, đạo đức trong sáng, kỷ luật nghiêm minh, có dũng khí bảo vệ cái đúng, kiên quyết đấu tranh với cái sai... phải không ngừng rèn luyện phẩm chất chính trị, đạo đức công vụ theo lời Bác Hồ đã dạy cán bộ Kiểm sát”. Đồng chí Tổng Bí thư cũng chỉ rõ: “Hoạt động kiểm sát không chỉ là thực thi pháp luật, mà còn là thực thi công lý với tinh thần nhân văn; pháp luật không chỉ để trừng trị, mà còn để giáo dục, cảm hóa và khai mở lối đi cho sự hướng thiện”.

Ý kiến chỉ đạo sâu sắc của đồng chí Tổng Bí thư đã tiếp tục khẳng định yêu cầu đặt ra đối với đội ngũ cán bộ Kiểm sát trong việc học tập và làm theo lời dạy của Chủ tịch Hồ Chí Minh, đồng thời chỉ đạo, làm rõ thêm những nội dung mới, trọng tâm để cán bộ, đảng viên ngành Kiểm sát tập trung nghiên cứu, quán triệt, thực hiện để đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ trong giai đoạn phát triển mới.

Với những yêu cầu đó và từ thực tiễn trong những năm gần đây, chúng tôi xin đưa ra một số đánh giá, tổng kết bước đầu việc thực hiện lời dạy của Bác, xây dựng đội ngũ cán bộ Kiểm sát “Vững về chính trị, giỏi về nghiệp vụ, tinh thông pháp luật, công tâm và bản lĩnh, kỷ cương và trách nhiệm, cụ thể như sau:

Thứ nhất, “vững về chính trị” là nền tảng của bản lĩnh và đạo đức nghề nghiệp. Đồng chí Hoàng Quốc Việt, Viện trưởng đầu tiên của Viện kiểm sát nhân dân tối cao từng nói: “Công tác kiểm sát thực chất là công tác chính trị, công tác kiểm sát phải phục vụ nhiệm vụ chính trị. Để đảm bảo thực hiện phương châm đó, trước hết phải luôn giữ vững nguyên tắc Đảng lãnh đạo trực tiếp, toàn diện về mọi mặt đối với tổ chức và hoạt động của ngành Kiểm sát nhân dân”.

Kiểm sát là hoạt động mang tính quyền lực nhà nước. Vững về chính trị là yêu cầu đầu tiên và cốt lõi, thể hiện qua sự kiên định lập trường tư tưởng của Đảng, trung thành tuyệt đối với sự nghiệp cách mạng, với Tổ quốc và Nhân dân. Phải nhận thức rõ vai trò của Viện kiểm sát nhân dân là cơ quan bảo vệ pháp chế xã hội chủ nghĩa, bảo vệ sự nghiêm minh của pháp luật, góp phần bảo đảm cho Hiến pháp và pháp luật được chấp hành nghiêm chỉnh và thống nhất. Vững về chính trị còn là nền tảng để chống suy thoái. Trong công cuộc xây dựng và chỉnh đốn Đảng hiện nay, nguy cơ “tự diễn biến, tự chuyển hóa” từ bên trong là hiện hữu. Với cán bộ Kiểm sát, những người giữ cán cân công lý, bản lĩnh chính trị vững vàng là “tấm khiên” vững chắc nhất để chống lại mọi biểu hiện tha hóa, tiêu cực, lợi dụng quyền lực vì mục đích cá nhân. Các Kiểm sát viên thực hiện nhiệm vụ thực hành quyền công tố, kiểm sát hoạt động tư pháp - là công việc trực tiếp liên quan đến quyền con người, quyền công dân, đến sinh mệnh chính trị của cá nhân, tổ chức. Do đó, không được dao động trước các tác động tiêu cực, lợi ích nhóm, cám dỗ quyền lực. Vững về chính trị là nền tảng để giữ vững bản lĩnh trong cuộc đấu tranh không khoan nhượng với tham nhũng, tiêu cực. Trong các vụ án lớn, đặc biệt là các đại án liên quan đến cán bộ cấp cao, đương chức hoặc doanh nghiệp lớn có quan hệ chằng chịt với các cấp, các ngành, người cán bộ Kiểm sát phải có bản lĩnh chính trị vững vàng để không ngại va chạm, không né tránh trách nhiệm, không bị chi phối bởi các thế lực tác động; kiên trì quan điểm “không có vùng cấm, không có ngoại lệ, bất kể người đó là ai”.

Thứ hai, “giỏi về nghiệp vụ” là cơ sở để nâng cao năng lực thực hành quyền công tố và kiểm sát. Giỏi nghiệp vụ là yếu tố quyết định chất lượng hoạt động kiểm sát. Cán bộ Kiểm sát phải nắm vững các quy trình nghiệp vụ, cả trong tố tụng hình sự, dân sự, hành chính, thi hành án, các kỹ năng thực hành quyền công tố, kỹ năng tranh tụng tại tòa, kiểm sát điều tra, kiểm sát việc tạm giữ, tạm giam… Biết nhiều việc, thành thạo nghiệp vụ trong công việc chính được giao. Năng lực nghiệp vụ quyết định hiệu quả phát hiện vấn đề để đề ra yêu cầu, định hướng điều tra, phát hiện vi phạm, quyết định chất lượng kháng nghị, kiến nghị.

Trong bối cảnh mới, đòi hỏi cán bộ, Kiểm sát viên phải thường xuyên cập nhật kiến thức, tích lũy kinh nghiệm, thường xuyên đổi mới tư duy nghiệp vụ. Chẳng hạn, sự xuất hiện của tội phạm công nghệ cao, tội phạm trong lĩnh vực tài chính, ngân hàng, chứng khoán, tội phạm xuyên quốc gia, đòi hỏi cán bộ Kiểm sát phải không ngừng học tập, cập nhật các mô hình, kỹ năng điều tra, truy tố mới. Hay kiểm sát giải quyết các vụ án lớn, phức tạp, đòi hỏi người Kiểm sát viên không chỉ nắm vững nghiệp vụ thông thường mà còn có khả năng tổng hợp, phân tích, dự báo và xử lý khủng hoảng truyền thông. Kỹ năng nghiệp vụ của cán bộ Kiểm sát là điều kiện then chốt để phát hiện mâu thuẫn trong lời khai, chứng cứ; đề xuất các yêu cầu điều tra bổ sung đúng và trúng; tham gia hỏi cung, đối chất, tham gia phiên tòa với chất lượng tranh tụng tốt, lập luận chặt chẽ, sắc sảo. Năng lực nghiệp vụ giỏi là điều kiện để tránh oan sai, bỏ lọt tội phạm, bảo đảm việc điều tra, truy tố, xét xử đúng pháp luật, tạo niềm tin cho nhân dân.

Thứ ba, “tinh thông pháp luật” là điều kiện để áp dụng pháp luật chính xác, công minh. Khi kiểm sát giải quyết các vụ án, vụ việc, nhất là trong lĩnh vực kinh tế, cán bộ Kiểm sát phải nắm chắc không chỉ các Bộ luật Tố tụng Hình sự, Bộ luật Hình sự mà còn cả luật chuyên ngành như luật ngân hàng, đầu tư, đất đai, đấu thầu, doanh nghiệp, phòng chống tham nhũng… Qua kết quả kiểm sát các vụ đại án vừa qua như vụ AIC, Vạn Thịnh Phát, Tân Hoàng Minh, FLC cho thấy Kiểm sát viên đã thể hiện được khả năng phân tích pháp lý đúng đắn, nhận diện tội phạm theo đúng quy định và tinh thần của pháp luật trong những vấn đề mới, chưa có tiền lệ. Tinh thông pháp luật giúp Kiểm sát viên đánh giá đúng hành vi, xác định chính xác tội danh. Ví dụ, trong vụ án Vạn Thịnh Phát, khi có nhiều ý kiến khác nhau về hành vi “lừa đảo chiếm đoạt tài sản” liên quan đến việc phát hành trái phiếu doanh nghiệp, Kiểm sát viên phải nắm rõ Luật chứng khoán, Luật doanh nghiệp, các nghị định về phát hành trái phiếu riêng lẻ, để chứng minh hành vi gian dối, ý thức chiếm đoạt, đủ yếu tố cấu thành tội phạm. Việc tinh thông pháp luật không chỉ giúp truy tố chính xác mà còn tăng sức thuyết phục trong tranh tụng, tạo hiệu quả giáo dục và răn đe, phòng ngừa chung.

Tinh thông pháp luật còn là yêu cầu từ cải cách tư pháp. Việc thực hiện nguyên tắc tranh tụng, tôn trọng nguyên tắc suy đoán vô tội, nguyên tắc bảo đảm quyền con người trong tố tụng đang đặt ra yêu cầu cao hơn cho cán bộ Kiểm sát: Không chỉ “thuộc luật”, mà còn hiểu đúng bản chất pháp lý của vụ việc, có khả năng vận dụng linh hoạt để bảo vệ công lý.

Trong thời gian tới, theo chúng tôi, cần tập trung vào các giải pháp sau:

Một là, tăng cường giáo dục chính trị, tư tưởng; thực hiện thường xuyên, liên tục, bằng nhiều hình thức phù hợp với nội dung có trọng tâm, thiết thực như tiếp tục học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh, các Nghị quyết Trung ương 4 khóa XII, XIII gắn với tiêu chuẩn đạo đức người cán bộ Kiểm sát. Bổ sung, cụ thể hóa các chỉ đạo, yêu cầu của Tổng Bí thư Tô Lâm vào quy định về chuẩn mực đạo đức người cán bộ Kiểm sát và vào tiêu chí đánh giá cán bộ, đảng viên hàng năm, đánh giá cán bộ khi quy hoạch, đề bạt, bổ nhiệm... Gắn kết quả rèn luyện phẩm chất, đạo đức với kết quả thực hiện nhiệm vụ chính trị, công tác chuyên môn nghiệp vụ, tránh đánh giá chung chung, thiếu cụ thể. Có cơ chế sàng lọc cán bộ yếu kém, thiếu bản lĩnh, dễ bị chi phối.

Hai là, tiếp tục đổi mới sinh hoạt chi bộ về chuyên đề học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh, xác định đây là nội dung sinh hoạt chuyên đề cơ bản, thường xuyên. Tăng cường kiểm tra nội bộ, phát hiện vi phạm từ sớm. Phát hiện kịp thời, xử lý nghiêm minh cán bộ vi phạm đạo đức, vi phạm pháp luật, nghiệp vụ. Chú trọng công tác phòng ngừa; xử lý một việc để răn đe, cảnh tỉnh cả lĩnh vực.

Ba là, đổi mới công tác đào tạo, bồi dưỡng. Có kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng toàn diện: Chính trị, pháp luật, nghiệp vụ, ngoại ngữ, công nghệ thông tin, chuyển đổi số, khả năng phân tích - tổng hợp - dự báo và kỹ năng tham mưu, đề xuất. Ưu tiên bồi dưỡng, đào tạo và bố trí, tăng cường cán bộ cho các lĩnh vực công tác trọng điểm, nhất là việc thực hiện những nhiệm vụ mới, quan trọng, phức tạp, trong đó có thí điểm Viện kiểm sát khởi kiện vụ án dân sự để bảo vệ lợi ích công, bảo vệ quyền dân sự của các chủ thể là nhóm dễ bị tổn thương.

Nguyễn Như Hùng

Phó Bí thư Đảng ủy VKSND tối cao