Phòng, chống tội phạm mua bán người từ kinh nghiệm của Australia

Trong thời gian gần đây, tình trạng mua bán người đang phát triển một cách nhanh chóng và phức tạp tại Australia dưới những hình thức khác nhau, đa dạng về đối tượng, bao gồm cả đàn ông, trẻ em; nhưng đa phần là các trường hợp phụ nữ từ các nước Châu Á như: Thái Lan, Hàn Quốc… và một số nước Đông Âu bị đưa sang buộc làm việc trong ngành “công nghiệp tình dục”.

Đây là loại tội phạm được Viện Công tố Australia xác định về khuôn khổ, tổ chức hoạt động chỉ đứng sau tội phạm buôn bán ma túy và vũ khí trái phép. Tuy nhiên, việc đối phó với tội phạm mua bán người hiện nay trên thế giới nói chung và Australia nói riêng vẫn chưa thực sự hiệu quả, Fiona David – chuyên gia của Viện nghiên cứu Tội phạm học Australia trong lĩnh vực buôn bán người đã chỉ ra một số vướng mắc, khó khăn và giải pháp khắc phục trong việc truy tố loại tội phạm này.

 Vướng mắc, khó khăn

 - Về hệ thống pháp lý: Pháp luật là nền tảng cho bất kỳ hoạt động tố tụng của các cơ quan tư pháp ở các nước trên thế giới. Tuy nhiên, nhiều nước trên thế giới chưa quy định cụ thể về loại tội phạm buôn bán người hoặc một số nước đã nội luật hóa theo Nghị định thư của Liên hợp quốc về nạn buôn bán người tuy nhiên nội dung tại các đạo luật này chưa được cập nhật đầy đủ mà chủ yếu chỉ tập trung vào các đối tượng bị buôn bán là phụ nữ và trẻ em dưới một số hình thức đơn giản.

 - Về tính xuyên biên giới quốc gia của tội phạm mua bán người: Đây là bản chất quan trọng nhất của loại tội phạm này, cũng chính là một trong những vấn đề gây khó khăn cho các cơ quan tố tụng nói chung và cơ quan công tố nói riêng trong việc truy tố hành vi mua bán người diễn ra qua nhiều nước trên thế giới (Ví dụ: tại Australia, trong một vụ án buôn bán người trái phép, hành vi buôn bán người trái phép có thể bị truy tố ở nước này, tuy nhiên việc tìm kiếm các chứng cứ quan trọng, lời khai của nhân chứng, người liên quan trong vụ án có thể diễn ra ở khắp mọi nơi trên thế giới mà đối tượng và nạn nhân đã đi qua như: quốc gia mà nạn nhân mang quốc tịch, quốc gia nơi bị can/bị cáo đã làm việc và sinh sống trước thời điểm bị bắt trong đường dây buôn bán người trái phép xuyên biên giới…). Ngoại trừ một số trường hợp các nước đã ký kết các hiệp định tương trợ tư pháp về hình sự hoặc cùng là thành viên trong các Điều ước, Công ước, tổ chức quốc tế về vấn đề tư pháp hình sự, có thể tương trợ lẫn nhau nhau dưới nhiều hình thức như: dẫn độ; cơ quan công tố nước A trực tiếp tiến hành các hoạt động tố tụng hình sự đối với các đối tượng trên nước mình dựa trên yêu cầu của cơ quan công tố nước B sau đó cung cấp các tài liệu có được cho nước yêu cầu để phục vụ cho công tác điều tra, truy tố, xét xử…Đối với các trường hợp còn lại, đa phần các quốc gia luôn gặp khó khăn trong việc cân nhắc thực hiện các hoạt động tương trợ tư pháp về hình sự hay việc xung đột về nhiệm vụ, quyền hạn của các cơ quan trên lãnh thổ nước bạn; việc dẫn độ ảnh hưởng đến các vấn đề về nhân quyền đối với tội phạm nhưng đang cư trú trên lãnh thổ nước khác.

Ảnh minh họa

- Về nhân chứng của tội phạm buôn bán người: Nạn nhân của loại tội phạm này thông thường lại chính là những nhân chứng quan trọng nhất trong vụ án, tuy nhiên ở nhiều nước trong đó có cả Australia, nạn nhân của tội phạm buôn bán người có thể bị trục xuất hoặc bị bắt giữ nếu trong quá trình điều tra, họ bị phát hiện có liên quan đến một số hoạt động bất hợp pháp khác như sử dụng visa giả, nhập cư bất hợp pháp; bên cạnh đó nạn nhân còn sợ bị trả thù hay cảm thấy xấu hổ, tủi nhục hoặc mất niềm tin vào các cơ quan tiến hành tố tụng… Chính điều này đã khiến cho hầu hết các nạn nhân của tội phạm mua bán người không muốn và luôn tìm cách lảng tránh tham gia các hoạt động tố tụng hình sự, trong đó có hoạt động truy tố.                   

Giải pháp khắc phục

- Về hệ thống pháp lý: Hiện nay, nhiều quốc gia đang nghiên cứu các phương án nhằm cải cách hệ thống pháp lý nhằm đáp ứng các yêu cầu của xã hội trong việc đấu tranh, phòng chống tội phạm buôn bán người. Ở Australia, tiến trình cải cách pháp luật liên quan đến tội phạm buôn bán người bắt đầu từ năm 1990 như: Nội luật hóa các quy định của Nghị định thư của Liên hợp quốc về nạn buôn bán người; sửa đổi, bổ sung BLHS một số loại tội phạm như tội phạm buôn bán, sử dụng nô lệ (25 năm tù); tội lừa đảo tuyển dụng cho việc phục vụ các hoạt động tình dục (7 năm tù); tội mua bán người (12 năm); tội mua bán trẻ em (25 năm); tội mua bán người trong nước (12 năm)…Tội phạm mua bán người được xác định trong đạo luật về hoạt động nghe lén và truy cập năm 1979 là tội phạm nghiêm trọng, do đó, các cơ quan thực thi pháp luật được quy định trong đạo luật này có thẩm quyền nghe lén, theo dõi các cuộc gọi điện thoại và email để điều tra về hành vi phạm tội buôn bán người. Các thông tin này sau đó sẽ được Viện Công tố Australia sử dụng như là những bằng chứng để truy tố các bị can trước Tòa.

 - Về nhân chứng của tội phạm buôn bán người: Theo đó, tại Australia, nạn nhân của tội phạm phải được bảo vệ và tôn trọng trong suốt quá trình tố tụng và cuộc sống của họ sau này, bao gồm: bảo vệ quyền riêng tư của các nhân chứng, nạn nhân (không đăng tải các vấn đề liên quan đến vụ án với tên tuổi cụ thể của họ; thực hiện việc xét xử kín); không buộc họ phải thực hiện việc đối chất với các thủ phạm để tránh gặp phải các vấn đề về tâm lý, tinh thần (thay vào đó phải sử dụng các hệ thống đối chất trực tuyến); tránh lặp lại các câu hỏi không cần thiết về nội dung vụ án, hành vi của bị cáo đối với nạn nhân khiến nạn nhân phải nhớ lại những ký ức khủng khiếp đối với họ. Qua đó, nạn nhân (hoặc nhân chứng của vụ án buôn bán người) sẽ không cảm thấy xấu hổ, tủi nhục khi đối diện với các cơ quan tố tụng hoặc khi tham gia vào các hoạt động điều tra, truy tố, xét xử góp phần đẩy nhanh tiến độ tiến độ xử lý vụ án nói chung và hoạt động truy tố nói riêng.

- Về việc thu thập bằng chứng: Tại Úc, khi các Công tố viên phải đối diện với các trường hợp bằng chứng, lời khai không chính xác từ bị can, bị hại, nhân chứng; các bằng chứng đã bị sửa đổi bởi bên thứ ba (không xác định được), họ sẽ chủ động yêu cầu hoặc trực tiếp thu thập các chứng cứ từ các nguồn khác và đánh giá tính hợp pháp của chúng, gồm: lấy lời khai khách hàng của việc mua bán người, mua dâm về những lần nạn nhân đã cầu xin về việc giúp đỡ họ thoát khỏi tình trạng nô lệ; thu thập các thông tin trên các phương tiện thông tin điện tử của nạn nhân, bị can, nhân chứng nhằm xác minh tính chân thực của các lời khai hay mối quan hệ giữa các đối tượng; các thông tin chuyển tiền mua bán; các hình ảnh, video lưu tại các nhà thổ,…

- Về tính xuyên biên giới quốc gia của tội phạm mua bán người: Chính phủ Australia nói chung và Viện Công tố nước này nói riêng đã, đang và sẽ tích cực tham gia vào các diễn đàn khu vực Châu Á - Thái Bình Dương; các diễn đàn tương trợ tư pháp về hình sự quốc tế; Tiến trình Bali về việc giải quyết vấn đề di cư bất hợp pháp, nạn buôn người và tội phạm xuyên quốc gia; xây dựng Chiến lược hành động quốc gia trong công tác đấu tranh, phòng chống tội phạm mua bán người và nô lệ giai đoạn 2015 - 2019… Bên cạnh đó, chính phủ Australia đã ký kết các hiệp định, điều ước với 57 nước trên thế giới về việc tương trợ, phối hợp trong lĩnh vực hình sự, trong đó có Việt Nam và đang tiếp tục đẩy mạnh công tác này trong thời gian tới. Viện Công tố Australia luôn xác định việc đào tạo, bồi dưỡng các công tố viên thụ lý, giải quyết các vụ án buôn bán người đóng vai trò rất quan trọng, do đó Viện đã thường xuyên tổ chức các hội thảo, tập huấn chia sẻ kinh nghiệm công tác của các công tố viên trong và ngoài nước đối với việc truy tố các loại tội phạm mua bán người và các sự kiện tương tự suốt từ tháng 6/2007 đến nay.  

Tài liệu tham khảo và dịch:

1. Prosecuting trafficking in persons: known issues, emerging responses, https://aic.gov.au/publications/tandi/tandi358.

2. Tiến trình Bali về Đưa người trái phép, Buôn bán người và Tội phạm xuyên quốc gia 2013.

3. Chiến lược hành động quốc gia của Australia trong công tác đấu tranh, phòng chống tội phạm mua bán người và nô lệ giai đoạn 2015 – 2019.

Xem thêm >>>

Buôn bán phụ nữ, trẻ em – Dễ bị lừa vì thiếu hiểu biết

VKSND tỉnh Hải Dương truy tố kẻ phạm tội Mua bán người từ 27 năm trước

Nguyễn Đức Hà - VKSND Tx. An Nhơn, Bình Định