Một số ý kiến nhằm hoàn thiện quy định về trả hồ sơ để điều tra bổ sung trong tố tụng hình sự
Ngày đăng : 09:30, 03/08/2025
Một trong những cơ chế quan trọng đó là quy định về việc trả hồ sơ để điều tra bổ sung. Đây là biện pháp tố tụng có tính chất cần thiết trong một số trường hợp, giúp các cơ quan tiến hành tố tụng hoàn thiện hồ sơ vụ án, làm rõ các tình tiết quan trọng chưa đủ căn cứ buộc tội hoặc gỡ tội.
Tuy nhiên, thực tiễn áp dụng quy định về trả hồ sơ để điều tra bổ sung hiện nay đang bộc lộ nhiều bất cập, cả ở phương diện lý luận lẫn thực tiễn. Việc trả hồ sơ đôi khi bị lạm dụng, kéo dài không cần thiết, gây ảnh hưởng đến tiến độ và chất lượng giải quyết vụ án, xâm phạm quyền lợi chính đáng của bị can, bị cáo. Trong một số vụ án cụ thể, việc trả hồ sơ qua lại giữa Viện kiểm sát và Tòa án gây nên tình trạng “trì trệ tố tụng”, làm suy giảm niềm tin của người dân vào sự nghiêm minh và hiệu quả của pháp luật.
Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017) đã có bước tiến nhất định khi quy định rõ thẩm quyền trả hồ sơ để điều tra bổ sung của Viện kiểm sát (Điều 173) và của Tòa án (Điều 174), đồng thời giới hạn không quá hai lần trả hồ sơ giữa các cơ quan tố tụng. Tuy vậy, việc quy định “không quá hai lần” trên thực tế vẫn chưa khắc phục được triệt để tình trạng kéo dài vụ án, vì giữa các cấp tố tụng khác nhau, số lần vẫn có thể phát sinh nhiều hơn. Hơn nữa, pháp luật chưa quy định một cách rõ ràng thế nào là “vấn đề chưa được điều tra làm rõ”, cũng không phân biệt được đâu là những vấn đề thuộc bản chất vụ án cần điều tra lại, đâu là những nội dung có thể được xác minh, bổ sung bằng các biện pháp đơn giản, không cần trả hồ sơ.
Một thực trạng đáng chú ý nữa là có sự thiếu thống nhất trong việc áp dụng căn cứ trả hồ sơ. Có trường hợp Viện kiểm sát, Tòa án trả hồ sơ chỉ vì thiếu một biên bản nhỏ, hoặc để yêu cầu xác minh thêm lời khai của nhân chứng - những nội dung mà chính cơ quan truy tố hoặc xét xử hoàn toàn có thể trực tiếp thực hiện. Việc này làm gia tăng áp lực cho cơ quan điều tra, đồng thời không khắc phục được bản chất vụ án, gây lãng phí thời gian, công sức và nguồn lực của các cơ quan tố tụng.
Trước những vướng mắc nêu trên, việc hoàn thiện các quy định pháp luật liên quan đến trả hồ sơ điều tra bổ sung là yêu cầu cấp thiết. Trước hết, cần bổ sung một cách rõ ràng căn cứ để trả hồ sơ, theo hướng chỉ cho phép trong các trường hợp có tình tiết quan trọng liên quan đến việc xác định tội danh, người phạm tội, mức độ hành vi hoặc các yếu tố loại trừ trách nhiệm hình sự mà chưa được làm rõ. Đồng thời, cần phân loại cụ thể giữa các vấn đề cần điều tra lại và các vấn đề có thể xác minh thêm mà không cần trả hồ sơ, giao cho Viện kiểm sát hoặc Tòa án chủ động xử lý.
Bên cạnh đó, pháp luật cũng nên giới hạn thực chất số lần trả hồ sơ, ví dụ: không quá một lần cho mỗi cấp tố tụng; nếu sau khi điều tra bổ sung mà vẫn không làm rõ được vấn đề, thì cơ quan truy tố hoặc xét xử phải tự quyết định hướng xử lý phù hợp, thay vì tiếp tục hoàn trả hồ sơ. Đặc biệt, nên bổ sung cơ chế giám sát và trách nhiệm giải trình trong trường hợp trả hồ sơ không đúng căn cứ hoặc kéo dài không hợp lý. Điều này sẽ giúp hạn chế tình trạng lạm dụng chế định này và nâng cao tính chuyên nghiệp, trách nhiệm của các cơ quan tiến hành tố tụng.
Trong bối cảnh cải cách tư pháp hiện nay, khi yêu cầu nâng cao chất lượng điều tra, truy tố, xét xử ngày càng cao, thì quy định về trả hồ sơ để điều tra bổ sung cần được hoàn thiện theo hướng giảm hình thức, tăng hiệu quả và đặt trọng tâm vào bảo đảm quyền con người, quyền công dân, đồng thời không làm giảm tính nghiêm minh và toàn diện của hoạt động tư pháp.
Tóm lại, chế định trả hồ sơ điều tra bổ sung là một cơ chế quan trọng, không thể thiếu trong quá trình tố tụng hình sự. Tuy nhiên, để cơ chế này thực sự phát huy hiệu quả, cần tiếp tục hoàn thiện quy định pháp luật theo hướng rõ ràng, chặt chẽ và khoa học hơn, hạn chế lạm dụng, bảo đảm tiến độ và chất lượng giải quyết vụ án, góp phần vào công cuộc xây dựng nền tư pháp dân chủ, hiện đại và liêm chính.