Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Quảng Ninh đổi mới phương thức, nâng cao hiệu quả kiểm sát việc tạm giữ, tạm giam và thi hành án hình sự
Ngày đăng : 08:00, 16/02/2023
Sự cần thiết của việc ban hành phương thức kiểm sát tạm thời việc tạm giữ, tạm giam, thi hành án hình sự của Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Quảng Ninh
Quảng Ninh là tỉnh biên giới Đông Bắc của Tổ quốc, địa hình phức tạp, có cả miền núi, đồng bằng và hải đảo, toàn tỉnh có 13 huyện, thị xã, thành phố. Tỉnh có 01 trại tạm giam, 01 cơ quan Thi hành án hình sự thuộc Công an tỉnh và 13 nhà tạm giữ, 13 cơ quan Thi hành án hình sự thuộc Công an cấp huyện; có 184 xã, phường, thị trấn; 01 trại giam thuộc Bộ Công an. Hàng năm, số lượng người bị tạm giữ, tạm giam, phạm nhân, người chấp hành án hình sự tại cộng đồng trong toàn tỉnh phải kiểm sát rất lớn1. Mặc dù, đã được quan tâm song do lực lượng cán bộ mỏng, thời gian kiểm sát không nhiều (kiểm sát trực tiếp trong thời gian từ 10 đến 15 ngày), trong kiểm sát hàng ngày, chỉ tập trung kiểm sát hồ sơ, xem xét dấu vết thân thể và hỏi người tạm giữ mới; trong kiểm sát trực tiếp toàn diện tại trại giam, trại tạm giam, nhà tạm giữ và cơ quan Thi hành án hình sự, chỉ kiểm sát được theo xác suất đối với từng lĩnh vực, không thể kiểm tra hết hệ thống sổ sách, toàn bộ hồ sơ và tất cả người bị tạm giữ, tạm giam, phạm nhân tại thời điểm kiểm sát; tuy nhiên, theo biểu mẫu thực hiện của ngành, khi lập biên bản kiểm sát hàng ngày hoặc biên bản kiểm sát trực tiếp toàn diện và kết luận trực tiếp kiểm sát lại đánh giá tổng thể toàn bộ các nội dung từ việc cập nhật sổ sách, lập hồ sơ tạm giữ, tạm giam, thi hành án hình sự, đến chấp hành các quy định của pháp luật trong tạm giữ, tạm giam, thi hành án của của đơn vị được kiểm sát tại thời điểm kiểm sát. Có thể thấy, việc lập biên bản và kết luận có lúc chưa khách quan, chưa đánh giá được thực chất công tác tạm giữ, tạm giam, thi hành án của đơn vị được kiểm sát.
Hoạt động kiểm sát xét giảm án cũng tương tự, chỉ trong thời gian từ 05 đến 10 ngày, với lượng hồ sơ lớn, Viện kiểm sát cũng chỉ nghiên cứu hồ sơ do trại giam, trại tạm giam, nhà tạm giữ và cơ quan Thi hành án hình sự cung cấp, nên không đủ thời gian và lực lượng để trực tiếp xác minh...
Từ tình hình thực tế nêu trên và thực hiện phương châm công tác của ngành Kiểm sát nhân dân: “Đổi mới, trách nhiệm, kỷ cương, thực chất, hiệu quả”, từ giữa năm 2021 Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân (VKSND) tỉnh Quảng Ninh đã chỉ đạo Phòng kiểm sát tạm giữ, tạm giam, thi hành án hình sự (Phòng 8) phối hợp với 13 VKSND cấp huyện khẩn trương nghiên cứu, vận dụng các quy định của pháp luật về tạm giữ, tạm giam, thi hành án hình sự, đặc biệt là Quy chế kiểm sát việc tạm giữ, tạm giam, thi hành án hình sự ban hành kèm theo Quyết định số 501/QĐ-VKSTC ngày 12/12/2017 của Viện trưởng VKSND tối cao và các văn bản có liên quan để xây dựng phương thức kiểm sát tạm thời việc tạm giữ, tạm giam và thi hành án hình sự, để công tác kiểm sát việc tạm giữ, tạm giam và thi hành án hình sự ngày càng hiệu quả, đánh giá đúng thực chất hoạt động tạm giữ, tạm giam và thi hành án hình sự; với mục đích đảm bảo quá trình tạm giữ tạm giam, thi hành án hình sự tuân thủ đúng các quy định của pháp luật, các quyền lợi ích hợp pháp của người bị tạm giữ, tạm giam, người chấp hành án được đảm bảo; kịp thời phát hiện vi phạm để kiến nghị ngăn chặn, khắc phục và phòng ngừa vi phạm xảy ra trong lĩnh vực tạm giữ, tạm giam và thi hành án hình. Qua đó, tăng cường sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan tư pháp trong lĩnh vực quản lý tạm giữ, tạm giam và thi hành án hình sự, góp phần nâng cao hiệu quả của công tác kiểm sát trong lĩnh vực này.
Phương thức kiểm sát tạm thời việc tạm giữ, tạm giam, thi hành án hình sự của VKSND tỉnh Quảng Ninh được ban hành kèm theo Quyết định số 106/QĐ-VKS ngày 01/01/2022. Qua thực hiện đổi mới phương thức kiểm sát nêu trên, công tác kiểm sát tạm giữ, tạm giam, thi hành án hình sự ở VKSND tỉnh Quảng Ninh đã đạt kết quả: Phòng 8 và 13/13 VKSND cấp huyện đã hoàn thành trực tiếp kiểm sát tổng số 264 cuộc; đã ban hành 335 kiến nghị, kháng nghị, yêu cầu, so với cùng kỳ năm 2021 tăng 11 bản = 103%; kiểm sát xác minh thi hành án của các đơn vị cơ bản đều đạt từ 50% trở lên với tổng số 944 lượt (tăng 178% so với cùng kỳ năm 2021). Quá trình kiểm sát xét giảm án đã yêu cầu trại giam Quảng Ninh xác minh, bổ sung tài liệu đối với 41 trường hợp, đều được chấp nhận; đề nghị xét tha tù trước thời hạn có điều kiện cho 12/14 trường hợp; đề nghị giảm thời hạn chấp hành án phạt tù cho 1.239/1.252 phạm nhân; đề nghị rút ngắn thời gian thử thách của án treo cho 395/403 trường hợp (đều được Hội đồng phiên họp chấp nhận). Qua trực tiếp xác minh phát hiện 02 trường hợp đang chấp hành án treo vi phạm nghĩa vụ, đã yêu cầu cơ quan Thi hành án hình sự chỉ đạo lập hồ sơ đề nghị Tòa án mở phiên họp xét, buộc 02 trường hợp người chấp hành án phải chấp hành hình phạt tù của bản án đã cho hưởng án treo theo quy định.
Các nội dung và phương thức kiểm sát tạm thời việc tạm giữ, tạm giam, thi hành án hình sự của Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Quảng Ninh
Công tác kiểm sát việc tạm giữ, tạm giam
- Kiểm sát việc tạm giữ, tạm giam hằng ngày tại nhà tạm giữ, trại tạm giam bao gồm: Số liệu người bị tạm giữ, người bị tạm giam tăng, giảm hàng ngày; lệnh tạm giữ, tạm giam mới và việc phân loại giam giữ theo quy định; biên bản giao nhận... Kiểm sát viên đối chiếu trực tiếp tại các buồng tạm giữ, tạm giam và có thể gặp hỏi những trường hợp người bị tạm giữ, người bị tạm giam mới để nắm bắt tình hình và kịp thời báo cáo lãnh đạo những trường hợp có dấu hiệu bất thường; kiểm sát chặt chẽ 100% các đối tượng mới, nếu hết giờ làm việc trong ngày thì chuyển sang làm việc tiếp vào ngày hôm sau; kiểm sát 100% việc thực hiện khám sức khỏe, kiểm tra thân thể đối với đối tượng bị tạm giữ, tạm giam mới của cơ sở giam giữ (đặc biệt là những trường hợp kêu oan, chống đối hoặc có biểu hiện không bình thường) để xác định tình trạng sức khỏe của họ khi đưa vào cơ sở giam giữ. Việc kiểm sát thực hiện khám sức khỏe trên cơ sở phiếu khám sức khỏe của cơ sở giam giữ; có thể gặp hỏi người bị tạm giữ, tạm giam về tình trạng sức khỏe; trường hợp đặc biệt vào ngày lễ, ngày nghỉ, dịch bệnh hoặc có nhiều đối tượng cùng một ngày vào cơ sở giam giữ, không kiểm sát được hết, thì kiểm sát được trường hợp nào sẽ lập biên bản đối với trường hợp đó. Đối với việc kiểm tra thân thể, nếu phát hiện có dấu vết không bình thường, trong biên bản có thể ghi: Kiểm tra dấu vết bất thường bằng trực quan, để đảm bảo tính chặt chẽ về mặt pháp lý; đồng thời phối hợp hoặc kiến nghị với bộ phận y tế của cơ sở giam giữ kiểm tra trực tiếp thân thể người bị tạm giữ, tạm giam để làm rõ. Việc kiểm sát tạm giữ, tạm giam theo ngày phải được lập biên bản theo quy định của ngành, trên nguyên tắc kiểm sát cụ thể việc gì, lập biên bản ghi nhận, kết luận việc đó.
- Thực hiện trực tiếp kiểm sát tháng tại nhà tạm giữ, 06 tháng tại trại tạm giam: Thực hiện kiểm sát trực tiếp tại buồng tạm giữ, buồng tạm giam, buồng phạm nhân kết hợp với phương thức gặp hỏi để đánh giá công tác phổ biến nội quy cơ sở giam giữ, việc hướng dẫn, giải thích quyền, nghĩa vụ cho người bị tạm giữ, tạm giam và phương thức nghiên cứu hồ sơ để xem xét việc bố trí giam giữ hoặc đảm bảo các trình tự thủ tục tố tụng hình sự. Kiểm sát viên trực tiếp nghiên cứu hồ sơ người bị tạm giữ, người bị tạm giam, phạm nhân, sổ sách liên quan đến việc quản lý, thực hiện tiêu chuẩn chế độ đối với họ. Khi tiến hành thực hiện các hoạt động kiểm sát phải được ghi chép, lập biên bản để phản ánh kết quả, phải ghi rõ cụ thể đã kiểm sát những nội dung gì, những tài liệu gì, thời điểm, thời gian, địa điểm, số lượng... Hàng tháng, thực hiện rà soát và kiểm sát 100% trường hợp thuộc các vụ án dư luận xã hội quan tâm, trường hợp thuộc diện theo dõi của cấp ủy đảng các cấp. Những thiếu sót, vi phạm phát hiện trong quá trình kiểm sát phải được photo hoặc sao chép lại để làm căn cứ kết luận, kiến nghị, kháng nghị. Đối với những vi phạm nghiêm trọng, Kiểm sát viên lập biên bản xác định rõ sự việc, vi phạm, có ký xác nhận của đại diện đơn vị được kiểm sát, đồng thời yêu cầu người có liên quan giải trình và tiến hành xác minh (nếu thấy cần thiết) làm rõ vi phạm, nguyên nhân để kết luận. Quá trình kiểm sát phải lập biên bản, ghi rõ những nội dung cụ thể đã được nghiên cứu; khi kết luận chỉ đánh giá và kết luận đối với những nội dung mà Kiểm sát viên đã trực tiếp đọc, nghiên cứu tại thời điểm kiểm sát.
Công tác kiểm sát thi hành án hình sự
- Trực tiếp kiểm sát toàn diện: Kiểm sát công tác quản lý và giáo dục người chấp hành án phạt tù tại nhà tạm giữ Công an cấp huyện, trại tạm giam thuộc Công an tỉnh, trại giam thuộc Bộ Công an bao gồm: Việc lập các loại sổ sách, hồ sơ, tài liệu thi hành án hình sự, sổ sách về công tác thi hành án phạt tù, thi hành biện pháp tư pháp giáo dục tại trường giáo dưỡng, theo dõi, quản lý người ở cơ sở lưu trú; việc quản lý trong tiếp nhận, phân loại bố trí giam giữ phạm nhân, việc quản lý ở các buồng giam, khu giam, ở địa điểm lao động, hoạt động dẫn giải, việc quản lý canh gác phạm nhân điều trị tại bệnh viện, quản lý phạm nhân giam riêng, kỷ luật; việc thực hiện các chế độ đối với phạm nhân bao gồm các chế độ về ăn, mặc, ở, thăm gặp thân nhân, liên lạc điện thoại, chăm sóc y tế, lao động dạy nghề, sinh hoạt giải trí; công tác giáo dục phạm nhân...
Khi kiểm sát hồ sơ, Kiểm sát viên phải làm rõ được các vấn đề sau: (1) Hồ sơ có đầy đủ các tài liệu theo quy định không, nếu có tài liệu bổ sung thì những tài liệu đó là tài liệu gì, nguồn tài liệu bổ sung, đã được kê trong bản thống kê mục lục tài liệu có trong hồ sơ kèm theo hay chưa; (2) Hình thức, thẩm quyền ban hành, nội dung các tài liệu trong hồ sơ có đúng quy định hay không. Trong hồ sơ có bản thống kê tài liệu có trong hồ sơ kèm theo hay không; việc thống kê tài liệu có đầy đủ các tài liệu có trong hồ sơ hay không, để xác định các danh mục tài liệu có trong hồ sơ phạm nhân đến ngày kiểm sát (bản thống kê tài liệu có trong hồ sơ kèm theo phải được photo, sao y bản chính để lưu hồ sơ kiểm sát); (3) Nếu phát hiện thấy thiếu sót, vi phạm, Kiểm sát viên phải ghi chép những vấn đề thiếu sót, vi phạm, căn cứ pháp lý và sao lưu những tài liệu có thiếu sót, vi phạm để làm căn cứ kiến nghị, kháng nghị; (4) Đối với những hồ sơ phạm nhân có liên quan đến nội dung lập công hoặc nghĩa vụ dân sự phải thực hiện lớn; có đơn xác nhận hoàn cảnh kinh tế gia đình đặc biệt khó khăn; phạm nhân thuộc vụ án phải báo cáo cấp ủy theo quy định, cần thiết phải tổng hợp, photo các tài liệu có trong hồ sơ phạm nhân và báo cáo ngay với lãnh đạo Viện để có hướng chỉ đạo; (5) Khi lập biên bản, ban hành kết luận, chỉ lập biên bản, đánh giá và kết luận đối với những nội dung tài liệu mà Kiểm sát viên đã trực tiếp đọc, nghiên cứu; kiểm tra hồ sơ nào thì kết luận hồ sơ đó và kèm theo danh mục tài liệu trong hồ sơ có xác nhận của cơ sở quản lý phạm nhân, để đảm bảo tính chính xác, khách quan trong quá trình kiểm sát.
- Trực tiếp kiểm sát theo chuyên đề: Về công tác chuẩn bị và quy trình kiểm sát cơ bản như trực tiếp toàn diện, tuy nhiên, phạm vi kiểm sát thu hẹp chỉ trong một nội dung nhất định, ví dụ như: Việc trả tự do cho phạm nhân chấp hành xong án phạt tù; việc thực hiện chế độ chăm sóc y tế đối với phạm nhân và công tác phòng chống dịch tại trại giam; hồ sơ truy nã đối với phạm nhân trốn khỏi nơi giam giữ, hoặc việc thực hiện xếp loại thi đua đối với phạm nhân... Khi nghiên cứu sổ sách, tài liệu, hồ sơ, Kiểm sát viên chỉ nghiên cứu những nội dung có liên quan đến kế hoạch kiểm sát chuyên đề đã đề ra; lập biên bản và kết luận đối với những nội dung đã đọc, nghiên cứu.
- Trực tiếp kiểm sát cơ quan Thi hành án hình sự và Ủy ban nhân dân xã, phường, thị trấn: Trực tiếp kiểm sát cơ quan Thi hành án hình sự: Tập trung kiểm sát công tác hướng dẫn nghiệp vụ thi hành án hình sự đối với cấp huyện (đối với cơ quan Thi hành án cấp tỉnh); công tác hướng dẫn nghiệp vụ thi hành án hình sự đối với cấp xã; triệu tập người chấp hành án cam kết chấp hành án; chuyển các hồ sơ thi hành án tại cộng đồng xuống Ủy ban nhân dân (UBND) cấp xã để phân công theo dõi, quản lý, giám sát, giáo dục theo quy định (đối với cơ quan Thi hành án cấp huyện).
Trực tiếp kiểm sát UBND xã, phường, thị trấn (gọi tắt là UBND cấp xã): Do UBND cấp xã là đơn vị trực tiếp giám sát, theo dõi, giáo dục người chấp hành án tại cộng đồng, nên quá trình kiểm sát cần chú trọng việc tiếp nhận, lập sổ sách, hồ sơ thi hành án do cơ quan Thi hành án hình sự cấp huyện chuyển xuống theo từng xã, phường. Định kỳ trực tiếp kiểm sát việc quản lý, giám sát, giáo dục của UBND cấp xã đối với người chấp hành án, hoãn, tạm đình chỉ thi hành án tại địa phương. Trực tiếp xác minh đối với người đang chấp hành án, hoãn, tạm đình chỉ tại địa phương khi thấy cần thiết, phối hợp với cơ quan Thi hành án hình sự cấp huyện nắm, theo dõi việc thực hiện nghĩa vụ đã cam kết của người chấp hành án, hoãn, tạm đình chỉ thi hành án tại địa phương và công tác phối hợp quản lý, giám sát, giáo dục của UBND cấp xã với gia đình, tổ chức, đoàn thể trong quản lý, giám sát, giáo dục đối với người chấp hành án tại cộng đồng. Qua công tác phối hợp, Viện kiểm sát tăng cường xác minh đột xuất đối với người đang chấp hành án, hoãn, tạm đình chỉ tại địa phương, để nắm thực chất công tác quản lý người chấp hành án tại địa phương. Đẩy mạnh công tác yêu cầu tự kiểm tra để các đơn vị chủ động thực hiện các nội dung theo yêu cầu đề ra, trên cơ sở kết quả tự kiểm tra, Viện kiểm sát tiến hành kiểm sát kết quả tự kiểm tra của đơn vị (tùy kết quả của từng địa phương mà tiến hành kiểm sát đột xuất hoặc kiểm sát thường kỳ, vận dụng linh hoạt các phương thức kiểm sát với tình hình thực tế của từng đơn vị để nâng cao chất lượng công tác kiểm sát, đảm bảo kiểm sát toàn diện, có trọng tâm, phát hiện kịp thời các vi phạm và có biện pháp xử lý hiệu quả.
Khi lập biên bản, ban hành kết luận, Kiểm sát viên chỉ lập biên bản, đánh giá và kết luận đối với những nội dung tài liệu đã trực tiếp đọc, nghiên cứu; kiểm tra hồ sơ nào thì kết luận hồ sơ đó và kèm theo danh mục tài liệu trong hồ sơ có xác nhận của đơn vị quản lý, theo dõi người chấp hành án, để đảm bảo tính chính xác, khách quan trong quá trình kiểm sát.
Kiểm sát hồ sơ đề nghị xét giảm thời hạn chấp hành án phạt tù, tha tù trước thời hạn có điều kiện.
- Kiểm sát hồ sơ xét đề nghị giảm thời hạn chấp hành án phạt tù: Khi tiếp nhận hồ sơ, Kiểm sát viên phải kiểm tra, đối chiếu tên phạm nhân có trong danh sách, với tên phạm nhân trong hồ sơ được giao nghiên cứu; kiểm tra kỹ những trường hợp đề nghị thuộc đối tượng trong vụ án phải báo cáo cấp ủy, cấp trên theo quy định để báo cáo nhanh lãnh đạo Viện nắm, chỉ đạo. Trường hợp hồ sơ đề nghị có những nội dung chưa rõ liên quan đến hành vi phạm tội, phạm nhân được đề nghị mức giảm cao, nhân thân đã bị xử lý hình sự hoặc có tiền án, nghĩa vụ dân sự phải thực hiện lớn nhưng chưa thực hiện, hoặc mới thực hiện một phần; trường hợp có xác nhận lập công hoặc có thông tin liên quan đến khiếu nại... thì phải tổng hợp, đề xuất nghiên cứu thêm hồ sơ phạm nhân tại cơ sở giam giữ để đảm bảo tính có căn cứ khi đề nghị xét giảm án.
Nếu phát hiện thấy có những tài liệu có liên quan đến việc xét giảm án mà chưa có trong hồ sơ, Kiểm sát viên phải ghi chép hoặc sao chụp lại nội dung tài liệu đó báo cáo ngay lãnh đạo Viện nắm, chỉ đạo. Trường hợp cần thiết có thể đề xuất trực tiếp hỏi, xác minh đối với người đang chấp hành án để làm rõ những nội dung mà trong hồ sơ chưa thể hiện; cần ghi chép đầy đủ các nội dung về hành vi phạm tội, kết quả xếp loại, nhân thân, tiền án, tiền sự, việc thực hiện nghĩa vụ dân sự theo bản án đã tuyên, án phí, xác nhận lập công, đơn xác nhận hoàn cảnh thân nhân đặc biệt khó khăn và những nội dung khác có liên quan đến việc đề nghị xét giảm án... để làm căn cứ khi báo cáo đề nghị xét giảm. Sau khi đề nghị xét giảm, nếu có phản ánh của thông tin đại chúng; các cơ quan, tổ chức có khiếu nại, tố cáo hoặc đề nghị thì Viện kiểm sát phải thẩm tra, xác minh làm rõ theo quy định.
- Kiểm sát hồ sơ xét đề nghị tha tù trước thời hạn có điều kiện: Kiểm sát viên cần kiểm tra các tài liệu có trong hồ sơ, nếu hồ sơ nào chưa đảm bảo đủ các tài liệu theo quy định, thì Kiểm sát viên được phân công nghiên cứu phải báo cáo ngay lãnh đạo đơn vị để yêu cầu đơn vị đề nghị bổ sung ngay các tài liệu đó, đảm bảo cho việc nghiên cứu được thực hiện đúng theo quy định của pháp luật.