Những vướng mắc, bất cập từ thực tiễn áp dụng chế định tha tù trước thời hạn có điều kiện

Khó khăn trong việc xác định thời hạn thử thách.

Bộ luật Hình sự (BLHS) năm 2015 quy định người được áp dụng biện pháp tha tù trước thời hạn có điều kiện phải chịu một thời gian thử thách. Thời gian thử thách bằng thời gian còn lại của hình phạt tù (khoản 3 Điều 66 BLHS năm 2015). Thời gian còn lại của hình phạt tù được xác định bằng mức án tù theo bản án đã tuyên trừ đi thời gian thực tế đã chấp hành án và thời gian được giảm chấp hành án (nếu có). Như vậy, thời điểm bắt đầu tính thời gian thử thách là thời điểm người phải chấp hành án chính thức được trả tự do từ cơ sở giam giữ, tức là ngày cơ sở giam giữ tổ chức công bố quyết định tha tù trước thời hạn có điều kiện của Tòa án cho phạm nhân biết và tiến hành tha phạm nhân được tha tù trước hạn có điều kiện. Nhưng tại mục 2 Công văn số 170/TANDTC-PC ngày 01/8/2018 về việc thực hiện quy định của BLHS năm 2015 và Nghị quyết số 01/2018/NQ-HĐTP ngày 24/4/2018 về hướng dẫn áp dụng Điều 66 và Điều 106 của Bộ luật Hình sự về tha tù trước thời hạn có điều kiện quy định như sau: “Thời điểm bắt đầu tính thời gian thử thách kể từ ngày quyết định tha tù trước thời hạn có điều kiện có hiệu lực pháp luật”.

Như vậy việc xác định thời điểm bắt đầu tính thời gian thử thách theo hướng dẫn của Tòa án nhân dân tối cao và quy định của BLHS và Bộ luật Tố tụng hình sự (BLTTHS) năm 2015 chưa có sự thống nhất với nhau, từ đó sẽ dẫn đến việc hiểu và áp dụng quy định này của các cơ quan tư pháp ở địa phương không thống nhất và điều này sẽ ảnh hưởng rất lớn đến quyền lợi của các phạm nhân được tha tù trước thời hạn có điều kiện. Bởi vì, trong thời gian thử thách, có 02 hậu quả pháp lý xảy ra nếu phạm nhân được tha tù vi phạm (khoản 4 Điều 66 BLHS năm 2015), đó là:

Một là, phạm nhân được tha tù có điều kiện nếu cố ý vi phạm nghĩa vụ 02 lần trở lên hoặc bị xử phạt vi phạm hành chính từ 02 lần trở lên thì Tòa án có thể hủy bỏ quyết định tha tù trước thời hạn có điều kiện đối với họ và buộc họ phải quay trở lại trại giam để chấp hành phần hình phạt tù còn lại chưa chấp hành mà không được xem xét trừ thời gian đã được tạm tha vào thời gian thi hành án phạt tù còn lại.

Hai là, trường hợp phạm nhân được tha tù trước thời hạn có điều kiện thực hiện hành vi phạm tội mới. Trong trường hợp này, hậu quả là người được tha tù bị hủy bỏ biện pháp tha tù có điều kiện. Tòa án xét xử buộc người đó chấp hành hình phạt của bản án mới và tổng hợp hình phạt của bản án mới với phần hình phạt chưa chấp hành của bản án trước theo quy định về tổng hợp hình phạt của nhiều bản án tại Điều 56 của BLHS năm 2015.

Việc tha phạm nhân được tha tù trước thời hạn có điều kiện

Khoản 8 Điều 368 BLTTHS năm 2015 quy định: “Trong thời hạn 03 ngày kể từ ngày ra quyết định tha tù trước thời hạn có điều kiện, Tòa án phải gửi quyết định cho phạm nhân, Viện kiểm sát cấp trên trực tiếp, cơ quan đã lập hồ sơ đề nghị...”.

Khoản 9 Điều 368 BLTTHS năm 2015 quy định: “Ngay sau khi nhận được quyết định tha tù trước thời hạn có điều kiện, cơ sở giam giữ phải tổ chức công bố quyết định này và thực hiện các thủ tục thi hành quyết định tha tù trước thời hạn có

điều kiện”.

Khoản 1 Điều 7 Thông tư số 12/2018/TT-BCA ngày 07/5/2018 quy định thực hiện tha tù trước thời hạn có điều kiện trong Công an nhân dân (gọi tắt là Thông tư số 12/2018) của Bộ Công an quy định:

“Ngay sau khi nhận được quyết định tha tù trước thời hạn có điều kiện, cơ sở giam giữ phải tổ chức công bố quyết định tha tù trước thời hạn có điều kiện của Tòa án cho phạm nhân đang chấp hành án biết và tiến hành tha phạm nhân được tha tù trước thời hạn có điều kiện.

Giám thị trại giam, trại tạm giam, Thủ trưởng cơ quan Thi hành án hình sự Công an cấp huyện cấp giấy chứng nhận tha tù trước thời hạn có điều kiện, quyết định tha tù trước thời hạn có điều kiện của Tòa án; cấp tiền tàu xe, quần áo và các chế độ như đối với phạm nhân chấp hành xong án

phạt tù”.

Từ các quy định nêu trên có thể thấy, cơ sở giam giữ phải tiến hành tha phạm nhân được tha tù trước thời hạn có điều kiện vào ngày tổ chức công bố quyết định tha tù trước thời hạn có điều kiện của Tòa án. Tuy nhiên, ngày cơ sở giam giữ tổ chức công bố quyết định tha tù trước thời hạn có điều kiện của Tòa án cũng chưa được xác định cụ thể. Như vậy, ngày cơ sở giam giữ tổ chức công bố quyết định tha tù trước thời hạn có điều kiện của Tòa án phụ thuộc vào ngày Tòa án chuyển quyết định này (dao động trong hạn 03 ngày) và cụm từ ngay sau khi, tức vào ngày nhận quyết định hoặc ngày kế tiếp sau đó (do cơ sở giam giữ xác định). Dù tính thế nào đi chăng nữa thì ngày công bố và tha phạm nhân vẫn ngắn hơn thời gian có hiệu lực pháp luật của quyết định tha tù trước thời hạn có điều kiện. Theo quy định tại khoản 2 Điều 337 BLTTHS năm 2015, đối với các quyết định của Tòa án bị kháng nghị theo thủ tục phúc thẩm thì thời hạn kháng nghị là 07 ngày của Viện kiểm sát cùng cấp và 15 ngày của Viện kiểm sát cấp trên trực tiếp. Do vậy, thời gian có hiệu lực pháp luật của quyết định tha tù trước thời hạn có điều kiện là sau 15 ngày kể từ ngày ký, ban hành quyết định.

Nếu cơ sở giam giữ tiến hành tha ngay phạm nhân sau khi nhận quyết định tha tù trước thời hạn có điều kiện, trong khi quyết định này chưa có hiệu lực pháp luật thì khó khăn, vướng mắc sẽ xảy ra khi quyết định tha tù trước thời hạn có điều kiện bị kháng nghị và Tòa cấp trên chấp nhận kháng nghị, hủy quyết định tha tù trước thời hạn có điều kiện thì thủ tục bắt lại trong trường hợp này chưa được quy định.

Đề xuất kiến nghị

Để đảm bảo việc xét tha tù trước thời hạn có điều kiện được khách quan, công bằng, đúng quy định của pháp luật và giảm thiểu các vướng mắc như đã nêu trên, chúng tôi đề xuất như sau:

Thứ nhất, Liên ngành tư pháp trung ương cần có ý kiến đề nghị Quốc hội sửa đổi khoản 9 Điều 368 BLTTHS theo hướng: Bỏ cụm từ “Ngay sau khi nhận được quyết định tha tù trước thời hạn có điều kiện,...” thay bằng cụm từ “Vào ngày quyết định tha tù trước thời hạn có điều kiện có hiệu lực pháp luật,...”. Cụ thể:

Điều 368. Thủ tục xét tha tù trước thời hạn có điều kiện

...

9. Vào ngày quyết định tha tù trước thời hạn có điều kiện có hiệu lực pháp luật, cơ sở giam giữ phải tổ chức công bố quyết định này và thực hiện các thủ tục thi hành quyết định tha tù trước thời hạn có điều kiện. Trong thời gian thử thách mà người được tha tù trước thời hạn có điều kiện không vi phạm các quy định tại khoản 4 Điều 66 của BLHS thì khi hết thời gian thử thách, cơ quan Thi hành án hình sự Công an cấp huyện, cơ quan Thi hành án hình sự cấp quân khu nơi đã quản lý họ có trách nhiệm cấp giấy chứng nhận chấp hành xong án phạt tù.

...

Thứ hai, đề nghị Bộ Công an sửa đổi đoạn đầu khoản 1 Điều 7 Thông tư số 12/2018 như sau:

“Vào ngày quyết định tha tù trước thời hạn có điều kiện có hiệu lực pháp luật, cơ sở giam giữ phải tổ chức công bố quyết định tha tù trước thời hạn có điều kiện của Tòa án cho phạm nhân đang chấp hành án biết và tiến hành tha ngay phạm nhân được tha tù trước thời hạn có điều kiện”.

Bổ sung vào đoạn cuối của khoản 1 Điều 7 Thông tư số 12/2018: Trong trường hợp quyết định tha tù trước thời hạn có điều kiện bị kháng nghị nhưng Tòa án cấp trên bác kháng nghị hoặc quyết định không chấp nhận tha tù trước thời hạn có điều kiện bị kháng nghị nhưng Tòa án cấp trên chấp nhận kháng nghị thì ngay sau khi nhận được quyết định phúc thẩm về việc tha tù trước thời hạn có điều kiện, cơ sở giam giữ phải thông báo cho phạm nhân đang chấp hành án biết và tiến hành tha ngay phạm nhân được tha tù trước thời hạn có điều kiện.

Thứ ba, đề nghị Tòa án nhân dân tối cao sửa đổi Công văn số 160/TANDTC-PC ngày 23/7/2018 của Tòa án nhân dân tối cao về việc ban hành một số biểu mẫu về tha tù trước thời hạn có điều kiện: Trong quyết định tha tù trước thời hạn có điều kiện Tòa án ghi: Thời gian thử thách bằng thời gian còn lại của hình phạt tù, thời điểm bắt đầu tính thời gian thử thách kể từ ngày cơ sở giam giữ tiến hành tha phạm nhân được tha tù trước hạn có điều kiện.

 Trong khi chờ sự sửa đổi, hướng dẫn của cấp trên, chúng tôi đề xuất giải pháp mang tính chất tình thế như sau:

- Về xác định thời gian thử thách: Trong quyết định tha tù trước thời hạn có điều kiện Tòa án ghi: Thời gian thử thách bằng thời gian còn lại của hình phạt tù, thời điểm bắt đầu tính thời gian thử thách kể từ ngày cơ sở giam giữ tiến hành tha phạm nhân được tha tù trước hạn có điều kiện (Tại Điều 2, phần Quyết định - Mẫu số 01/HS Ban hành kèm theo Công văn số 160/TANDTC-PC).

- Về việc tha phạm nhân được tha tù trước thời hạn có điều kiện: Ngay sau khi nhận được quyết định tha tù trước thời hạn có điều kiện, cơ sở giam giữ phải tổ chức công bố và trao quyết định tha tù trước thời hạn có điều kiện của Tòa án cho phạm nhân. Đến ngày quyết định tha tù trước thời hạn có điều kiện có hiệu lực pháp luật, cơ sở giam giữ tiến hành cấp giấy chứng nhận tha tù trước thời hạn có điều kiện và tha ngay phạm nhân có quyết định tha tù trước thời hạn có điều kiện.

Trong trường hợp quyết định tha tù trước thời hạn có điều kiện bị kháng nghị nhưng Tòa án cấp trên bác kháng nghị hoặc quyết định không chấp nhận tha tù trước thời hạn có điều kiện bị kháng nghị nhưng Tòa án cấp trên chấp nhận kháng nghị thì ngay sau khi nhận được quyết định phúc thẩm về việc tha tù trước thời hạn có điều kiện, cơ sở giam giữ phải thông báo cho phạm nhân đang chấp hành án biết và tiến hành tha ngay phạm nhân được tha tù trước thời hạn có điều kiện.

TCKS số 03/2019