Sư tử, hổ và gấu: Buôn bán động vật hoang dã trong thời đại toàn cầu hóa
Ngày đăng : 09:42, 28/02/2019
Tội phạm có tổ chức đã xây dựng mạng lưới kinh doanh của họ từ những kẻ săn bắt trộm và những người vận chuyển hàng hóa bất hợp pháp qua biên giới. Do đó, giải quyết vấn đề về động vật hoang dã không chỉ là vấn đề bảo tồn và mà phải giải quyết từ nhiều góc độ, nếu không việc buôn bán vẫn sẽ diễn ra.
Vào giữa tháng 1, Hồng Kông đã thu giữ hơn 8 tấn vảy tê tê và gần 2 tấn ngà voi. Hai tuần sau đó, nhà chức trách ở Uganda đã thu giữ 762 mẫu ngà voi và 423 kg vảy tê tê đang trên đường đến Việt Nam. Vài ngày sau đó, một lô hàng gần 30 tấn cả tê tê đã chết và tê tê còn sống, vảy tê tê và thịt tê tê đã bị thu giữ tại Malaysia. Lô hàng cũng bao gồm hai chân của một con gấu chó. Riêng ở Hồng Kông đã thu giữ hàng trăm ngà voi và hàng ngàn con tê tê. Tất cả những con vật này đã bị săn bắt trộm và buôn bán trái phép bởi các mạng lưới tội phạm có tổ chức xuyên quốc gia.
 |
|
Con tê tê ở Vườn thú Singaore ngày 29/6/2008. |
Hành vi thương mại quốc tế bị cấm
Các loài bị đe dọa được bảo vệ bởi pháp luật quốc gia và Công ước về buôn bán quốc tế các loài động vật, thực vật hoang dã, nguy cấp (CITES). CITES điều chỉnh buôn bán quốc tế về loài bằng cách liệt kê chúng trong ba phụ lục theo mức độ bảo vệ. Các loài bị đe dọa tuyệt chủng được liệt kê trong Phụ lục I và những hành vi thương mại quốc tế bị cấm.
Tê tê và voi, cùng với các loài khác như tê giác và khỉ đột, tất cả đều có trong Phụ lục I, có nghĩa là ngay khi một lô hàng những loại này vận chuyển qua biên giới quốc gia, là đã trái với CITES. Tuy nhiên, như các vụ bắt giữ mới nhất và nhiều vụ trước đây, lệnh cấm thương mại quốc tế có ít giá trị răn đe nếu không nói là không thể thi hành. Đây cũng là đặc quyền của mỗi quốc gia có chủ quyền quyết định liệu họ có tiếp tục cho phép buôn bán nội địa các loài đó hay không. Thương mại nội địa hợp pháp song song với thương mại quốc tế bất hợp pháp tiếp tục tạo ra sự xung đột.
Mạng lưới toàn cầu - từ Châu Phi đến Châu Á
Các quốc gia châu Phi đóng vai trò là nhà cung cấp và là khu vực quá cảnh cho các sản phẩm động vật hoang dã bất hợp pháp khác nhau nhằm đáp ứng nhu cầu của châu Á. Chạm khắc ngà voi làm tác phẩm nghệ thuật, sừng tê giác và vảy tê tê được sử dụng làm dược phẩm. Thịt tê tê cũng được coi là một món ngon ở các nước như Việt Nam và Trung Quốc.
Các chuyến hàng động vật hoang dã thường quá cảnh qua một số quốc gia trước và sau khi vượt Ấn Độ Dương đến điểm đích. Ví dụ, các vụ bắt giữ ở Uganda gần đây được báo cáo là có nguồn gốc từ Trung Quốc, được đưa vào Nam Sudan và sau đó vào Uganda. Xem xét quy mô của vụ bắt giữ, có khả năng các lô hàng đã xác định rõ đích đến, có thể từ một cảng lớn ở Kenya hoặc Tanzania, nơi phần lớn ngà voi từ lục địa được chuyển đến. Khi tới châu Á, nó có khả năng được chuyển tải thêm vài lần nữa trước khi đến đích cuối cùng.
Với số lượng quốc gia khai thác dịch vụ kho vận cho một lô hàng, có thể dễ dàng nhận thấy mạng lưới buôn lậu có thể từ kẻ săn trộm đến người vận chuyển, người trung gian, đại lý hải quan tham nhũng… Nó không chỉ là một vài cá nhân mà vận hành ở quy mô lớn, khiến việc kiểm soát các mạng lưới này trở nên cực kỳ khó khăn. Những kẻ buôn lậu đơn thuần cuối cùng phải ngồi tù, nhưng những vị trí này rồi cũng sẽ dành cho họ.
Cung và cầu
Đấu tranh với các mạng lưới tội phạm có tổ chức đòi hỏi một sự hiểu biết sâu sắc là làm thế nào để chống lại các yếu tố thúc đẩy cung và cầu, cũng như điều gì tạo thuận lợi cho việc dịch chuyển các lô hàng. CITES đã xác định ba yếu tố chính của hoạt động săn bắt trộm - ở cấp địa phương, đó là nghèo đói; ở cấp quốc gia, đó là sự yếu kém của chính phủ và tham nhũng; ở cấp độ toàn cầu, đó là nhu cầu. Trong khi giảm nguồn cung và thực thi pháp luật chỉ có thể loại bỏ một cái chợ, cách duy nhất để loại bỏ việc mua bán là giảm đi nhu cầu. Tuy nhiên, việc lo sinh kế thay thế cho những kẻ săn bắt trộm và thay đổi cách người tiêu dùng nghĩ về một mặt hàng khó hơn nhiều so với thay đổi luật pháp và đẩy mạnh thực thi pháp luật, đó là lý do tại sao các biện pháp thực thi pháp luật hiện đang bị đối phó.
Một thực tế là chúng ta sống trong một thế giới mà nhiều người coi động vật hoang dã là thứ không có giá trị như họ nghĩ, nó chỉ đơn thuần là để tiêu thụ hoặc như một nguồn thu nhập. Và để thay đổi điều này, trọng tâm chính sẽ vẫn là các nỗ lực thực thi pháp luật nhằm ngăn chặn nạn săn bắt trộm và vận chuyển hàng hóa bất hợp pháp. Tuy nhiên, những nỗ lực này rất phức tạp bởi quy mô, cũng như bản chất xuyên quốc gia của buôn bán động vật hoang dã. Số lượng lớn những container đi qua biên giới và cảng mỗi ngày làm cho việc phát hiện lô hàng bất hợp pháp đặc biệt khó khăn.
Tham nhũng
Khi các quốc gia bị những kẻ săn trộm và buôn lậu khai thác dễ dàng như Nam Sudan, DRC, Myanmar - thì cũng có các quốc gia được coi là tương đối có khả năng, chẳng hạn như Trung Quốc và Nam Phi. Điều gì có thể là mẫu số chung ở các quốc gia này? Trong khi thực thi pháp luật có thể đi một chặng đường dài để ngăn chặn nạn săn trộm và buôn bán, nó có thể dễ dàng bị phá hoại bởi nạn tham nhũng. Hồ sơ rủi ro và thủ tục soi chiếu container khi qua hải quan thường là những thứ xa xỉ ở các quốc gia nơi buôn bán động vật hoang dã, các quan chức hải quan thường bị mua chuộc để nhắm mắt làm ngơ.
Điều tương tự cũng xảy ra với các Kiểm lâm viên và Cảnh sát được trả lương thấp và quan chức hành chính cấp cao. Sự đối phó có thể chỉ tập trung vào các biện pháp chống tham nhũng và tận hưởng thành công lớn. Điều này sẽ khó thực hiện hơn nhiều, đặc biệt là ở các quốc gia có năng lực, tài nguyên, hình phạt rất thấp và một văn hóa tham nhũng.
Biện pháp cho một vấn đề xuyên quốc gia
Khi một tội phạm là xuyên quốc gia, các biện pháp đối phó cũng phải tương ứng. Với tốc độ săn bắt trộm và buôn lậu hiện tại của cái gọi là các loài “được bảo vệ”, có gì đó không ổn. Do đó, cách tiếp cận sáng tạo và đa chiều để chống lại các hoạt động này là cần thiết. Một ví dụ phản ánh toàn diện là chế độ chống cướp biển được áp dụng khi nạn cướp biển Somalia bắt đầu đe dọa thương mại thế giới và đẩy giá dầu tăng. Vô số vi phạm bản quyền đã ảnh hưởng đến các quốc gia khác, các tổ chức quốc tế và ngành hợp tác công nghiệp tư nhân ở nhiều cấp độ khác nhau đã ngăn chặn thành công nạn vi phạm bản quyền ở Tây Ấn Độ Dương.
Liên quan đặc biệt đến các hình thức tội phạm có tổ chức xuyên quốc gia khác là sự hợp tác liên quốc gia giữa các lực lượng an ninh và thực thi pháp luật, cải cách luật pháp, tạo ra một mô hình truy tố quốc tế và, mặc dù chỉ ở một mức độ hạn chế, các hoạt động phát triển để cải thiện các nguyên nhân gốc rễ vấn đề vi phạm bản quyền trên đất liền.
Do đó, các quốc gia bị ảnh hưởng nên tiến hành cải cách luật phù hợp các quy định của các công cụ pháp lý quốc tế áp dụng đối với tội phạm có tổ chức xuyên quốc gia và tội phạm động vật hoang dã. Ví dụ, Công ước Liên hợp quốc về chống tội phạm có tổ chức xuyên quốc gia (UNTOC) yêu cầu mức án tối thiểu là 4 năm tù cho các tội phạm hình sự có tổ chức xuyên quốc gia, nhưng chúng ta đang thấy các bản án rất thấp và thường chỉ bị phạt tiền. Các quốc gia cũng có thể ký kết các thỏa thuận song phương hoặc MOUs để thiết lập các điểm liên lạc và các kênh hợp tác.
Vì hầu hết các lô hàng động vật hoang dã lớn được vận chuyển qua container, các ngành vận tải, đại lý giao nhận hàng hóa đã bị bỏ ra khỏi câu chuyện này quá lâu rồi. Nhiều thứ có thể học từ phản ứng của đơn vị tư nhân và từ cam kết giải quyết vấn đề vi phạm bản quyền Somalia. Nếu một container, xe tải và tàu biển vận chuyển lô hàng bất hợp pháp thì việc kinh doanh sẽ sụp đổ.
Sức ép của dư luận
Đừng bao giờ đánh giá thấp sức mạnh của sức ép dư luận. Áp lực dư luận gần đây đã khiến Trung Quốc hoãn việc dỡ bỏ lệnh cấm đối với buôn bán sừng tê giác trong nước.
Chúng ta sống trong một thế giới chưa bao giờ nhận thức rõ hơn về sự cần thiết bảo vệ môi trường và sử dụng nó một cách bền vững. Tất cả chúng ta phải tiếp tục kiến nghị với các chính phủ để chống lại sự hủy diệt các loài và chống nạn tham nhũng.
(Nghiên cứu sinh Carina Bruwer, Trung tâm Tội phạm học, Đại học Cape Town).
 |
|
|