Những thay đổi của nhóm tội xâm phạm tình dục theo BLHS năm 2015

1. Mở rộng về hành vi phạm tội

Theo quy định của BLHS năm 1999 thì yếu tố bắt buộc để chứng minh trong một số tội xâm phạm tình dục như: Tội hiếp dâm, cưỡng dâm là thực hiện việc “giao cấu” với nạn nhân. Tuy nhiên, trong thực tiễn hiện nay đã xuất hiện các hành vi quan hệ tình dục phi truyền thống. Do vậy, theo quy định của BLHS năm 2015, hành vi giao cấu không còn là hành vi duy nhất để tội phạm thực hiện các tội xâm phạm tình dục mà còn quy định thêm về hành vi quan hệ tình dục khác. Đây là các hành vi đã được thừa nhận trong thực tiễn đời sống xã hội và trong quá trình đấu tranh phòng, chống tội phạm tình dục cũng bắt gặp nhưng chưa thể xử lý bởi thiếu quy định và vẫn cần có hướng dẫn cụ thể thế nào là hành vi quan hệ tình dục khác.

Ảnh minh họa (nguồn internet)

2. Mở rộng về chủ thể thực hiện hành vi và nạn nhân

Trước đây, chủ thể thực hiện hành vi phạm tội trong Tội hiếp dâm tại các BLHS cũ được hiểu là nam giới. Nữ giới không thể trở thành chủ thể của Tội hiếp dâm thông thường bởi đi ngược với bản chất của hành vi giao cấu. Nữ giới chỉ có thể trở thành chủ thể của Tội hiếp dâm trong trường hợp đồng phạm với vai trò người giúp sức. Tuy nhiên, với BLHS năm 2015, do công nhận các hành vi quan hệ tình dục khác nên chủ thể của Tội hiếp dâm có thể là nam giới hoặc nữ giới.

Ngoài mở rộng chủ thể thực hiện hành vi thì việc mở rộng đối tượng là nạn nhân của Tội hiếp dâm cũng xuất phát từ thực tiễn đấu tranh phòng chống tội phạm hiện nay cũng như đáp ứng yêu cầu của cải cách tư pháp và phòng ngừa tội phạm. Cũng là để đảm bảo quyền tự do tình dục của con người không bị bó hẹp trong quyền tự do tình dục của nữ giới như trước đây.

3. Sửa đổi tên một số điều luật theo độ tuổi nạn nhân, đồng thời cụ thể hóa một số khái niệm

Cụ thể các tội sau: Tội hiếp dâm trẻ em (Điều 112 BLHS năm 1999) thành Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi (Điều 142 BLHS năm 2015); Tội cưỡng dâm trẻ em (Điều 114 BLHS năm 1999) thành Tội cưỡng dâm người từ đủ 13 tuổi đến dưới 16 tuổi (Điều 144 BLHS năm 2015); Tội giao cấu với trẻ em (Điều 115 BLHS năm 1999) thành Tội giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác với người từ đủ 13 tuổi đến dưới 16 tuổi (Điều 145 BLHS năm 2015); Tội dâm ô đối với trẻ em (Điều 116 BLHS năm 1999) thành tội dâm ô với người dưới 16 tuổi (Điều 146 BLHS năm 2015). Các nhà làm luật đã cụ thể hoá nạn nhân của nhóm tội này, đặc biệt là độ tuổi của nạn nhân.

Ngoài ra, BLHS năm 2015 còn cụ thể hoá một số khái niệm khác như: “Người đã thành niên” được thay bằng “người đủ 18 tuổi trở lên”; “nhiều người” được thay bằng “từ 02 người trở lên”; “nhiều lần” được thay bằng “từ 02 lần trở lên”; “gây tổn hại cho sức khoẻ của nạn nhân mà tỷ lệ thương tật..” được thay bằng “gây thương tích hoặc gây tổn hại sức khoẻ của nạn nhân mà tỷ lệ thương tật...”; Khái niệm “hiếp dâm trẻ em” được thay bằng “dùng vũ lực, đe doạ dùng vũ lực hoặc lợi dụng tình trạng không thể tự vệ của nạn nhân hoặc thủ đoạn khác giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác với người từ đủ 13 tuổi đến dưới 16 tuổi trái với ý muốn của họ” hoặc “giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác với người dưới 13 tuổi”. Theo đó, khái niệm “cưỡng dâm trẻ em”, “giao cấu với trẻ em”, “dâm ô với trẻ em” cũng được khái niệm cụ thể để đảm bảo tính thống nhất trong cách hiểu và quá trình áp dụng của các cơ quan có thẩm quyền.

Việc điều chỉnh như vậy là một bước tiến trong việc cụ thể hóa và thống nhất áp dụng pháp luật, hạn chế các văn bản hướng dẫn rườm rà.

4. Điều chỉnh, bổ sung một số tình tiết định khung

Kế thừa tư tưởng tiến bộ trong việc cụ thể hóa pháp luật, BLHS năm 2015 đã bỏ đi các tình tiết định khung rất chung về gây hậu quả “nghiêm trọng”, “rất nghiêm trọng”, “đặt biệt nghiêm trọng”; thay vào đó là quy định các tình tiết cụ thể hơn như: “Làm nạn nhân tự sát” hay “Gây rối loạn tâm thần và hành vi của nạn nhân”, “Phạm tội đối với người dưới 10 tuổi”…. Đồng thời,  tình tiết “Phạm tội 02 lần trở lên” trong một số tội đã được điều chỉnh đưa từ tình tiết định khung tại khoản 3 xuống khoản 2.

Cụ thể, từng điều luật trong nhóm tội xâm phạm tình dục được thay đổi như sau:

Thứ nhất, Tội hiếp dâm (Điều 141): Khoản 1 của Điều luật đã bổ sung hành vi quan hệ tình dục khác trái với ý muốn của nạn nhân; cụ thể hóa tình tiết “phạm tội nhiều lần”, “đối với nhiều người” thành “phạm tội 02 lần trở lên”, “đối với 02 người trở lên”; thay cụm từ “thương tật” bằng cụm từ “tổn thương cơ thể” và bổ sung tình tiết “gây thương tích” vào điểm h khoản 2, điểm a khoản 3.

Sửa đổi và bổ sung tình tiết định khung tăng nặng “gây rối loạn tâm thần và hành vi của nạn nhân mà tỷ lệ tổn thương cơ thể từ 31% đến 60%” ở khoản 2 và “gây rối loạn tâm thần và hành vi của nạn nhân mà tỷ lệ tổn thương cơ thể 61% trở lên” ở khoản 3.

Thứ hai, Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi (Điều 142): Khoản 1 điều này quy định cụ thể hành vi hiếp dâm người dưới 16 tuổi (trẻ em) bao gồm 02 loại hành vi: (1) Dùng vũ lực, đe doạ dùng vũ lực hoặc lợi dụng tình trạng không thể tự vệ được của nạn nhân hoặc thủ đoạn khác giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác với người từ đủ 13 tuổi đến dưới 16 tuổi trái với ý muốn của họ; (2) giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác với người dưới 13 tuổi.

Cụ thể hóa tình tiết “phạm tội nhiều lần”, “đối với nhiều người” thành “phạm tội 02 lần trở lên”, “đối với 02 người trở lên”;  thay từ “thương tật” bằng cụm từ “tổn thương cơ thể” và bổ sung tình tiết “gây thương tích” vào điểm c khoản 2, điểm d khoản 3. Bổ sung tình tiết định khung tăng nặng “gây rối loạn tâm thần và hành vi của nạn nhân mà tỷ lệ tổn thương cơ thể từ 31% đến 60%” ở khoản 2 và “gây rối loạn tâm thần và hành vi của nạn nhân mà tỷ lệ tổn thương cơ thể 61% trở lên” ở khoản 3; tình tiết “phạm tội đối với người dưới 10 tuổi” ở khoản 3.

Thứ ba, Tội cưỡng dâm (Điều 143): Khoản 1 của Điều luật đã bổ sung hành vi “hoặc miễn cưỡng thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác”; cụ thể hóa tình tiết “cưỡng dâm nhiều lần”, “cưỡng dâm nhiều người” thành “cưỡng dâm 02 lần trở lên”, “cưỡng dâm 02 người trở lên”; thay từ “thương tật” bằng cụm từ “tổn thương cơ thể” và bổ sung tình tiết “gây thương tích” vào điểm e khoản 2, điểm a khoản 3; bổ sung tình tiết định khung tăng nặng “gây rối loạn tâm thần và hành vi của nạn nhân mà tỷ lệ tổn thương cơ thể từ 31% đến 60%” ở khoản 2 và “gây rối loạn tâm thần và hành vi của nạn nhân mà tỷ lệ tổn thương cơ thể 61% trở lên” ở khoản 3.

Về hình phạt: Khoản 1 của điều luật đã nâng mức hình phạt tù tối thiểu lên thành 01 năm; khoản 3 nâng mức hình phạt tù tối thiểu lên thành 10 năm.

Thứ tư, Tội cưỡng dâm người từ đủ 13 tuổi đến dưới 16 tuổi (Điều 144): Khoản 1 của điều luật đã quy định cụ thể và chi tiết hành vi cưỡng dâm trẻ em là “người nào dùng mọi thủ đoạn khiến người từ đủ 13 tuổi đến dưới 16 tuổi đang ở trong tình trạng lệ thuộc mình hoặc trong tình trạng quẫn bách phải miễn cưỡng giao cấu hoặc miễn cưỡng thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác”; cụ thể hóa tình tiết “phạm tội nhiều lần”, “đối với nhiều người” thành “phạm tội 02 lần trở lên”, “đối với 02 người trở lên”, thay cụm từ “thương tật” bằng cụm từ “tổn thương cơ thể” và bổ sung tình tiết “gây thương tích” vào điểm c khoản 2, điểm b khoản 3; bổ sung tình tiết định khung tăng nặng “gây thương tích, gây tổn hại cho sức khỏe hoặc gây rối loạn tâm thần và hành vi của nạn nhân mà tỷ lệ tổn thương cơ thể từ 31% đến 60%” ở khoản 2 và “gây rối loạn tâm thần và hành vi của nạn nhân mà tỷ lệ tổn thương cơ thể 61% trở lên” ở khoản 3.

Thứ năm, Tội giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác với người từ đủ 13 tuổi đến dưới 16 tuổi (Điều 145): Sửa tên tội danh thành “Tội giao cấu hoặc hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác với người từ đủ 13 tuổi đến dưới 16 tuổi”, đồng thời, bổ sung dấu hiệu định tội “thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác với người từ đủ 13 tuổi đến dưới 16 tuổi” vào cấu thành tội phạm ở khoản 1. Cụ thể hóa tình tiết “cưỡng dâm nhiều lần”, “cưỡng dâm nhiều người” thành “cưỡng dâm 02 lần trở lên”, “cưỡng dâm 02 người trở lên”; thay cụm từ “thương tật” bằng cụm từ “tổn thương cơ thể”. Bổ sung tình tiết định khung “gây thương tích” vào điểm đ khoản 2, điểm a khoản 3; bổ sung tình tiết định khung tăng nặng “đối với người mà người phạm tội có trách nhiệm chăm sóc, giáo dục, chữa bệnh” vào khoản 2.

Bổ sung quy định về hình phạt bổ sung ở khoản 4 là “người phạm tội còn có thể bị cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm”.

Thứ sáu, Tội dâm ô đối với người dưới 16 tuổi (Điều 146): Sửa tên tội danh thành “Tội dâm ô đối với người dưới 16 tuổi”; đồng thời cụ thể hóa khái niệm “người đã thành niên” và làm rõ hành vi tại khoản 1 “người nào đủ 18 tuổi trở lên mà có hành vi dâm ô đối với người dưới 16 tuổi không nhằm mục đích giao cấu hoặc không nhằm thực hiện các hành vi quan hệ tình dục khác, thì bị phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm.” Cụ thể hóa tình tiết “phạm tội nhiều lần”, “phạm tội với nhiều trẻ em” thành “phạm tội 02 lần trở lên”, “đối với 02 người trở lên”. Bỏ các tình tiết định khung không rõ ràng về gây hậu quả “nghiêm trọng”, “rất nghiêm trọng”, “đặc biệt nghiêm trọng”; thay vào đó là bổ sung các tình tiết định khung cụ thể như “phạm tội có tổ chức”, “gây rối loạn tâm thần và hành vi của nạn nhân từ 11 đến 45% (khoản 2) hoặc 46% trở lên (khoản 3), “làm nạn nhân tự sát”.

Thứ bảy, Tội sử dụng người dưới 16 tuổi vào mục đích khiêu dâm (Điều 147): Hiện nay, các hình thức khiêu dâm gia tăng. Đặc biệt, xuất hiện cả những hiện tượng sử dụng trẻ em, người dưới 16 tuổi vào mục đích khiêu dâm. Hành vi này gây ra hậu quả nghiêm trọng không nhỏ cho nạn nhân, gia đình và xã hội. Do vậy, BLHS năm 2015 đã bổ sung tội danh này với chủ thể của tội phạm phải là người từ đủ 18 tuổi trở lên. Điều luật được thiết kế gồm 04 khoản: Khoản 1 quy định cấu thành cơ bản của tội này, bao gồm các hành vi: “lôi kéo, dụ dỗ, ép buộc người dưới 16 tuổi trình diễn khiêu dâm hoặc trực tiếp chứng kiến việc trình diễn khiêu dâm dưới mọi hình thức”. Khoản 2 quy định khung tăng nặng với 07 tình tiết định khung: (1) phạm tội có tổ chức; (2) phạm tội 02 lần trở lên; (3) phạm tội đối với 02 người trở lên; (4) phạm tội đối với người mà người phạm tội có trách nhiệm chăm sóc, giáo dục, chữa bệnh; (5) có mục đích thương mại; (6) Gây rối loạn tâm thần và hành vi của nạn nhân mà  tỷ lệ tổn thương cơ thể từ 31% đến 60%; (7) tái phạm nguy hiểm. Khoản 3 quy định khung tăng nặng đặc biệt với 02 tình tiết định khung: (1) Gây rối loạn tâm thần và hành vi của nạn nhân mà tỷ lệ tổn thương cơ thể 61% trở lên; (2) làm nạn nhân tự sát”. Khoản 4 quy định về hình phạt bổ sung.

Về hình phạt: Thể hiện chính sách hình sự nghiêm khắc đối với tội phạm này, Điều luật quy định hình phạt chính là hình phạt tù. Khoản 1 quy định hình phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm, khoản 2 quy định hình phạt tù từ 03 năm đến 07 năm; khoản 3 quy định hình phạt tù từ 07 năm đến 12 năm; khoản 4 quy định hình phạt bổ sung là cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm.

Đây là một tội phạm được bổ sung hoàn toàn mới so với quy định tại BLHS năm 1999 nhằm bảo vệ trẻ em khỏi những hành vi phạm tội ở mọi cấp độ. Trước đây, BLHS năm 1999 đã quy định về Tội dâm ô đối với trẻ em, tuy nhiên, tội phạm này không bao gồm hành vi sử dụng trẻ em vào mục đích khiêu dâm. Chính vì vậy, việc bổ sung thêm tội phạm này trong BLHS năm 2015 là hoàn toàn phù hợp, bảo đảm cơ sở pháp lý để xử lý nghiêm minh và ngăn chặn mọi hành vi xâm phạm tình dục trẻ em.  

Nguyễn Hoàng Hằng, Thân Đình Trung

VKSND quận Long Biên, Tp. Hà Nội