Sự cần thiết phải đổi mới tổ chức và hoạt động của Cơ quan điều tra VKSNDTC

Việc quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của Cơ quan điều tra VKSNDTC trong BLTTHS năm 2015, Luật Tổ chức VKSND năm 2014, Luật Tổ chức CQĐT hình sự năm 2015 đã khẳng định vị trí, vai trò của CQĐT VKSNDTC trong công tác đấu tranh, xử lý các tội phạm xâm phạm hoạt động tư pháp, tội phạm tham nhũng, chức vụ xảy ra trong hoạt động tư pháp do cán bộ, công chức của các cơ quan tư pháp thực hiện. So với các luật được ban hành trước đây, quy định mới về thẩm quyền điều tra của CQĐT VKSNDTC có phạm vi, đối tượng và chủ thể rộng hơn, cụ thể hơn; đồng thời, cũng bổ sung nhiều quyền hạn, trách nhiệm trong hoạt động điều tra của CQĐT VKSNDTC.

Để CQĐT VKSNDTC có thể thực hiện tốt chức năng, nhiệm vụ, thẩm quyền theo quy định của các đạo luật mới về tư pháp thì việc đổi mới về bộ máy tổ chức và hoạt động của CQĐT VKSNDTC trong thời gian tới là một chủ trương đúng đắn và cần thiết nhằm đáp ứng với yêu cầu, nhiệm vụ trong tình hình mới.

Nghiên cứu về chức năng, nhiệm vụ, thẩm quyền của CQĐT VKSNDTC quy định tại Luật Tổ chức VKSND năm 2014, BLTTHS năm 2015 và Luật Tổ chức CQĐT hình sự năm 2015. Có thể thấy việc đổi mới tổ chức, hoạt động của CQĐT VKSNDTC xuất phát từ những lý do sau:

1. Số lượng tội danh thuộc thẩm quyền điều tra của CQĐT VKSNDTC tăng lên

Trước đây, CQĐT VKSNDTC chỉ tiến hành điều tra một số tội xâm phạm hoạt động tư pháp trong tổng số 23 tội phạm thuộc Chương XXII BLHS năm 2009. Nhưng theo Điều 20 Luật Tổ chức VKSND năm 2014, Điều 163 BLTTHS năm 2015, Điều 30 Luật Tổ chức CQĐT hình sự năm 2015 quy định CQĐT VKSNDTC có thẩm quyền điều tra tất cả các tội phạm xâm phạm hoạt động tư pháp quy định tại Chương XXIV BLHS năm 2015 (Chương XXIV quy định 24 tội xâm phạm hoạt động tư pháp). Ngoài ra, pháp luật quy định CQĐT VKSNDTC có thẩm quyền tiến hành điều tra đối với các tội phạm về tham nhũng, chức vụ xảy ra trong hoạt động tư pháp theo quy định tại Chương XXIII BLHS năm 2015 (Chương XXIII quy định 07 tội về tham nhũng, 07 tội về chức vụ).

Như vậy, theo quy định mới của pháp luật, CQĐT VKSNDTC có thẩm quyền điều tra đối với 38 tội danh, bao gồm 24 tội xâm phạm hoạt động tư pháp, 14 tội về tham nhũng, chức vụ xảy ra trong hoạt động tư pháp. Có thể thấy, một số tội danh trước đây thuộc thẩm quyền điều tra của 713 CQĐT thuộc Công an cấp huyện, 126 CQĐT thuộc Công an cấp tỉnh và 02 CQĐT thuộc Bộ Công an (tổng số 841 đơn vị điều tra) thì nay thuộc thẩm quyền điều tra của CQĐT VKSNDTC nếu người phạm tội là cán bộ, công chức thuộc các cơ quan tư pháp hoặc có thẩm quyền tiến hành hoạt động tư pháp.

2. Chủ thể tội phạm thuộc thẩm quyền điều tra của CQĐT VKSNDTC được mở rộng hơn

Nếu như trước đây CQĐT VKSNDTC chỉ tiến hành điều tra đối với chủ thể tội phạm là cán bộ thuộc các cơ quan tư pháp. Thì nay, theo quy định tại các đạo luật mới về tư pháp, CQĐT VKSNDTC ngoài việc điều tra đối với chủ thể là cán bộ, công chức thuộc CQĐT, TAND, VKSND, Cơ quan thi hành án, còn có thẩm quyền điều tra đối với 02 nhóm chủ thể đó là: (1) Người có thẩm quyền tiến hành hoạt động tư pháp bao gồm: Người giám định, người dịch thuật, người định giá tài sản, Luật sư, người bào chữa, cán bộ thuộc các cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra… khi họ tham gia vào hoạt động tố tụng; (2) Cán bộ Công an xã, phường, thị trấn, Đồn Công an khi họ thực hiện việc tiếp nhận, giải quyết ban đầu các tố giác, tin báo về tội phạm (hiện lực lượng Công an xã, phường, thị trấn, Đồn Công an được thành lập trên 11.000 đơn vị hành chính cấp xã trên cả nước).

Như vậy, nếu như trước đây nhóm chủ thể này thực hiện tội phạm xâm phạm hoạt động tư pháp, tội phạm tham nhũng, chức vụ trong hoạt động tư pháp thì thẩm quyền điều tra thuộc 841 đơn vị điều tra như đã nêu ở trên, nay theo quy định mới thuộc thẩm quyền điều tra của CQĐT VKSNDTC.

3. Nhiệm vụ, quyền hạn và trách nhiệm của CQĐT VKSNDTC được quy định cụ thể hơn

Với mục đích tăng cường hơn nữa trách nhiệm của các cơ quan tố tụng trong việc bảo vệ quyền con người, quyền công dân; cụ thể hóa các trình tự, thủ tục để người tiến hành tố tụng và người tham gia tố tụng thực hiện đầy đủ quyền và trách nhiệm theo luật định. Các đạo luật mới về tư pháp đã quy định bổ sung nhiệm vụ, quyền hạn và trách nhiệm đối với các cơ quan tiến hành tố tụng, trong đó có CQĐT VKSNDTC, cụ thể: (1) Quy định quyền được đọc, ghi chép bản sao tài liệu hoặc tài liệu được số hóa của bị can khi kết thúc điều tra (Điều 60 BLTTHS năm 2015); (2) Quy định việc ghi âm, ghi hình có âm thanh việc hỏi cung bị can tại trụ sở CQĐT (Điều 183 BLTTHS năm 2015); (3) Quy định việc áp dụng các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt (Chương XVI BLTTHS năm 2015), gồm: a) Ghi âm, ghi hình bí mật; b) Nghe điện thoại bí mật; c) Thu thập bí mật dữ liệu điện tử. Và các nhiệm vụ khác theo quy định tại Điều 30 Luật Tổ chức CQĐT hình sự năm 2015 gồm: (4) Tổ chức công tác trực ban hình sự, tiếp nhận tố giác, tin báo về tội phạm, kiến nghị khởi tố; phân loại và giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm, kiến nghị khởi tố thuộc thẩm quyền giải quyết của mình hoặc chuyển ngay đến cơ quan có thẩm quyền để giải quyết. (5) Kiến nghị với cơ quan, tổ chức hữu quan áp dụng biện pháp khắc phục nguyên nhân, điều kiện làm phát sinh tội phạm; (6) Tổ chức sơ kết, tổng kết công tác tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm, kiến nghị khởi tố và công tác điều tra, xử lý tội phạm thuộc nhiệm vụ, quyền hạn của CQĐT VKSNDTC; (7) Giải quyết khiếu nại, tố cáo theo quy định của BLTTHS.

TS. Nguyễn Hải Phong

Phó Viện trưởng thường trực VKSNDTC

Trích bài “Đổi mới tổ chức, hoạt động của CQĐT VKSNDTC đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ trong tình hình mới” của tác giả TS. Nguyễn Hải Phong, Phó Viện trưởng thường trực VKSNDTC, TCKS số 8/2017.

Bài tiếp theo: Phương hướng đổi mới tổ chức và hoạt động của Cơ quan điều tra VKSNDTC